Zon, zee en afval

De uittocht richting stranden is begonnen. Voor wie straks langs de branding flaneert of een eindje gaat zwemmen, is dit een nare gedacht: onze zeeën bulken van het plastic. Onderzoekers van UGent hebben net een inventaris klaar van het plastic afval in onze Noordzee.

Meer dan vijftigduizend stukjes afval, samen goed voor bijna 75 kilo, raapten Lisbeth Van Cauwenberghe, Michiel Claessens en hun collega's van het Laboratorium voor Milieutoxicologie op tijdens de zomer van 2010 en de lente van 2011 op slechts vier keer honderd meter Belgisch strand. ‘Dat is bijna 100 kilogram per kilometer,’ rekent ze ons voor. ‘Dat is aanzienlijk: tijdens een vergelijkend onderzoek op de Balearen enkele jaren geleden vond men slechts een derde daarvan.’

‘Meer dan 95% van de gevonden items bestond bovendien uit plastic’, beschrijft de biologe in Marine Pollution Bulletin. En dat is slecht nieuws, want zoals u weet wordt plastic in de natuur nauwelijks afgebroken, maar valt ons vuilnis uiteindelijk wel uit elkaar in minuscule vlokjes. Ook daar wordt in het lab uitgebreid onderzoek naar gedaan.

‘Die stukjes zijn zo klein dat we ze niet uit de zee kunnen filteren zonder al het plankton – de zwevende kleine organismen die in zee de basis van de voedselketen vormen – mee op te vissen’, aldus van Cauwenberghe. Zo klein ook dat ze zich moeiteloos een weg banen naar het smakelijke weefsel dat wij binnenkort weer massaal naar binnen zullen werken: mosselen. ‘Volgens onderzoek krijgen we zo bij elke portie 300 stukjes plastic binnen.’

Buik vol

En wij zijn uiteraard niet de enigen die plastic op het menu krijgen. We kennen de beelden van zeevogel die er zijn buik vol van hebben. In maart van dit jaar spoelde in Nieuwpoort nog een dwergvinvis aan met vier grote plastic zakken in zijn maag, die mogelijk aan de basis lagen van zijn droeve einde. Maar wie laat al dat plastic daar achter? ‘Dat hangt er een beetje van af hoe je telt,’ legt Van Cauwenberghe uit. ‘Als je gewoon het aantal gevonden items telt, dan zien we dat ongeveer tachtig procent bestaat uit plastic korrels die in de industrie gebruikt worden als basis voor het vervaardigen van plastic voorwerpen. Die worden vervoerd in grote zakken, en blijkbaar sneuvelt er geregeld één, want die korrels komen massaal voor aan onze kust. Traceren van waar ze komen is echter moeilijk – ze zien er allemaal hetzelfde uit.’

Kijken we naar het gevonden afval – we laten de aangespoelde boomstronken, bakstenen en tegels op het strand van het Zwin even buiten beschouwing – dan was twee derde achtergelaten door mensen die op het strand komen ontspannen. ‘Je kent dat wel: dopjes van flessen, plastic bestek en rietjes, lollystokjes, chipszakjes, plastic zakjes – en heel veel sigarettenpeuken’, zucht Van Cauwenberghe.

Op de bodem

‘We hebben het nagevraagd, en blijkbaar spenderen de kustgemeenten elk jaar meer dan dertigduizend euro om de stranden weer proper te krijgen voor het begin van het zomerseizoen.’ Maar tegen die tijd is vaak al heel wat van de achtergelaten rommel in zee beland, bleek uit een ander, gelijktijdig onderzoek naar wat er zoal in zee drijft en op de bodem rondslingert.

‘Ons onderzoek is het allereerste dat de drie zones – op het strand, drijvend in de zee, en op de zeebodem – tegelijkertijd bekijkt,’ aldus Van Cauwenberghe. ‘Zowat de helft van wat er ronddreef in de onderzochte gebieden was vislijn’, legt ze uit, ‘maar voorts weer heel veel stukjes plastic, snoepwikkels, aluminiumfolie, elastiekjes, pleisters, oorstokjes, ... samen goed voor bijna vierduizend objecten per vierkante kilometer – of 250 gram afval.’

Ook de zeebodem werd – bijna letterlijk – uitgekamd op zoek naar afval. ‘Daar troffen we dubbel zoveel materiaal aan, maar vermoedelijk is dat nog een onderschatting, want de boomkor, een soort sleepnet, waarmee we naar afval visten, kan enkel op vlakke bodem gebruikt worden, en we weten dat oneffenheden vaak nog veel meer afval herbergen.’

Het gebruik van de boomkor in de platvisserij is omstreden, omdat ze op de bodem erg veel schade aanricht. ‘Dat gaan we dus niet meer opnieuw doen’, lacht Van Cauwenberghe, ‘want het maakt meer kapot dan het oplevert. Maar wat we eruit geleerd hebben is dat het heel moeilijk wordt om afval op te ruimen zodra het op de zeebodem beland is. We moeten dus onze uiterste best doen om te vermijden dat het er terechtkomt.’ Food for thought als u deze zomer aan de Noordzee, of eender welke andere kust, vertoeft.

‘En vermijd cosmetica, zoals tandpasta en sommige zepen, met plastickorrels van bijvoorbeeld polyethyleen of polypropyleen’, voegt Van Cauwenberghe er nog aan toe, ‘want die zijn zo klein dat ze door de waterzuivering niet worden tegengehouden, en belanden uiteindelijk dus ook in zee.’

Dit artikel verschijnt ook in Eos Weekblad op iPad
Elke vrijdag bieden we u een nieuwsgedreven weekblad, gelardeerd met beeld en geluid. De Eos-app kunt u gratis downloaden in de App-store van iTunes. Met die app haalt u de wekelijkse uitgaven gratis binnen.