Sinds zijn vondst in de jaren 1980 staat een site met extreem goed bewaarde dinoskeletten in de Chinese Yixianformatie bekend als het tweede Pompeii. Alleen een plotse gebeurtenis als een vulkaanuitbarsting zou zoveel resten in zulk detail kunnen bewaren, heette het. Met de nieuwe uranium-lood dateringsmethode CA-ID-TIMS bewezen onderzoekers dat die theorie geen steek houdt.
De fossielen van Yixian komen voor in twee vormen: intacte 3D-skeletten uit afzettingen die voornamelijk op het land zijn gevormd, en geplette maar heel gedetailleerde karkassen uit meersedimenten, die soms zelfs nog veren met pigment en zachte weefsels bevatten. Voor de ouderdomsbepaling van de fossielen analyseerden Scott MacLennan (University of the Witwatersrand, Zuid-Afrika) en zijn collega’s minuscule korrels van het mineraal zirkoon, zowel van het omringende gesteente als van de fossielen zelf. Hij bepaalde daarin de verhoudingen van radioactief uranium en lood met een uiterst nauwkeurige methode: chemical abrasion isotope dilution thermal ionization massaspectroscopie of CA-ID-TIMS. De fossielen en het omringende materiaal dateren van 125,8 miljoen jaar geleden, binnen een periode van minder dan 93.000 jaar. In die periode zijn er geen grote vulkaanuitbarstingen in het gebergte bekend.
Eerdere theorieën waren dat de dino’s bedolven geraakten door lahars, snelle betonachtige modderstromen na vulkaanuitbarstingen, en pyroklastische stromen, snelle golven van verzengende as en giftige gassen. Hoewel er inderdaad lagen vulkanische as, lava en magma in de Yixianformatie te vinden zijn, vertonen de overblijfselen niet de kenmerken van vulkaanslachtoffers. ‘Lahars zijn extreem geweldig en verscheuren elk levend of dood ding dat ze tegenkomen’, zegt Paul Olsen, paleontoloog in het Lamont-Doherty Earth Observatory en co-auteur van de studie. En bij pyroklastische stromen zouden de de dino’s vermoedelijk, net als de vroegere inwoners van Pompeii en moderne slachtoffers van verwoestende branden, in opgekrulde houdingen gevonden zijn.
Niets in minder waar: de dieren liggen er vredig bij – alsof ze sliepen - of werden verrast midden in de actie, zoals een dino en een zoogdier die in een gevecht op leven en dood verwikkeld zijn. Een snelle sedimentatie bij de instorting van holtes is volgens de onderzoekers een veel realistischere verklaring. Binnen periode waarin de dino’s bedolven raakten waren er waarschijnlijk drie periodes met relatief nat weer, veroorzaakt door de precessiebeweging van de aarde. Dit zorgde ervoor dat sedimenten zich veel sneller ophoopten in meren en op het land dan eerder gedacht. De overleden dieren geraakten snel begraven, afgesloten van zuurstof die normaal voor de ontbinding zou zorgen. In meren ging dat het snelst, en dat zorgde ervoor dat zelfs de zachte weefsels bewaard bleven.
De gesteenten rond de fossielen bestaan meestal uit grove korrels, maar korrels direct rond en binnen de skeletten zijn veel fijner. De onderzoekers interpreteren dit zo dat er een tijdje genoeg zuurstof rond de dode dieren was voor bacteriën of insecten die de huid en organen van de dieren afbraken. Terwijl dat gebeurde, sijpelden de fijne korrels van het omringende materiaal naar binnen en vulden de ruimte vlak bij de skeletten op.
Waarom de holtes instortten, daarover kunnen de wetenschappers alleen maar speculeren. Misschien hebben de uitzonderlijk regenachtige periodes de grond gedestabiliseerd. Olsen gelooft in elk geval dat de Yixianformatie niet uniek is. ‘Er is gewoon geen andere plek waar zo intensief is verzameld in dit soort omgeving,’ zegt hij. China heeft geprobeerd om de commerciële verkoop van fossielen aan banden te leggen, maar de markt bloeit nog steeds. Ondertussen steekt de overheid ook veel geld in de ontwikkeling van toerisme rond de vindplaatsen.
