De fysici achter de fysica

Het CERN in Genève is een ware stad in een stad. Dag en nacht werken een kleine tienduizend mensen aan het onderzoekscentrum. Een groot deel van hen verblijft er ook, aangezien ze afkomstig zijn van alle hoeken van de wereld. Het CERN is immers het walhalla voor deeltjesfysici. Het is een van de weinige plekken waar ze tegelijk theoretisch en praktijkonderzoek kunnen verrichten. En dat is te danken aan de Large Hadron Collider, de grootste deeltjesversneller ter wereld.

Die duizenden medewerkers hoeven het domein van de organisatie nooit te verlaten. Ze vinden er sportfaciliteiten, banken, restaurants en postkantoren en kunnen er hun vrije tijd op allerlei manieren besteden. Maar wie ze? Die fysici in hun kantoren met torenhoge stapels papier en wiskundeformules op flipcharts, en die bouwtechnici die zwoegen op de stellingen van de deeltjesversneller?

Collectieve intelligentie

‘Ooit werkten duizenden mensen tientallen jaren aan een kathedraal. Nu werken duizenden mensen tientallen jaren aan een deeltjesversneller’, verwoordt Álvaro de Rújula het treffend. De theoretisch fysicus geeft ermee aan wat voor een huzarenstukje de Large Hadron Collider is. En vooral: dat die de verdienste is van niet één iemand.

In 2013 ging de Nobelprijs voor Natuurkunde naar Peter Higgs en de Belg François Englert voor de ontdekking van het higgsboson. Volgens Andrea Latina, experimenteel fysicus aan het CERN, had die naar veel meer mensen moeten gaan. ‘Om zoiets groots en complex te realiseren als de vondst van het higgsboson, zijn tienduizend mensen nodig geweest, die er dertig of veertig jaar aan hebben samengewerkt.’ Zijn collega Jean-Pierre Delahaye treedt hem bij: ‘Samen zijn we slimmer en sterker. Het CERN is een collectieve intelligentie.’

Regisseur Anna de Manincor positioneert haar camera als een vlieg op de muur in een van de restaurants van het CERN. Opvallend genoeg wordt daar de kiem gelegd van veel baanbrekende ideeën. ‘In de cafetaria worden de belangrijkste wetenschappelijke ontdekkingen aan het CERN gedaan’, zegt ook experimenteel fysicus Markus Nordberg. Hij vertelt hoe Tim Berners-Lee, een van de grondleggers van het wereldwijde web, hem dertig jaar geleden in diezelfde cafetaria een knotsgek idee voorlegde. ‘We hadden toen een intern virtueel netwerk aan het CERN, maar dat kon niet wereldwijd gebruikt worden. Tim wilde er een virtuele snelweg voor de hele wereld van maken. Ik was te stom om het goed en wel te begrijpen, maar het werd een ware revolutie. Dat soort ideeën rijpt hier.’

Wiskunde als universele taal

‘Jonge beloftevolle onderzoekers van over de hele wereld zitten in de cafetaria tegenover Nobelprijswinnaars. Ze delen een universele taal: de wiskunde’, zegt De Manincor in een interview. ‘Afkomst, nationaliteit of religie spelen daarbij geen rol.’ Niet toevallig ontving Almost Nothing vorig jaar op het Zwitserse filmfestival Visions du Reel de Interreligious Award. Omdat de docu aantoont dat ‘religieuze overtuiging of nationaliteit van geen belang blijken te zijn aan het CERN’, aldus de jury.

De Manincor beklemtoont die verscheidenheid onder de CERN-populatie met een poëtische, licht absurde montage waarbij al haar geïnterviewden de revue passeren. Close-ups op hun gezicht, schijnbaar mediterend met de ogen gesloten. Met Almost Nothing – de titel verwijst naar de ruimte in het heelal tussen de sterren, die uit bijna niets bestaat – levert ze een documentaire over de mensen achter de wetenschap. En dat zijn: gepassioneerde geleerden van alle leeftijden en nationaliteiten, die beseffen dat vooruitgang tegenwoordig wordt geboekt door samenwerking over grenzen heen.

Anna de Manincor, Almost Nothing. CERN: Experimental City. Beschikbaar via VOD op https://vimeo.com/ondemand/almostnothing

Met de promocode ilovescience ontvang je als Eos-lezer 50% korting als je de film wil streamen of downloaden.