Claviceps purpurea kan je naar andere werelden brengen. De schimmel, beter bekend als "moederkoren", heeft een legendarische geschiedenis van zowel terreur als verwondering.
Claviceps purpurea is een schimmel met een fascinerende voortplantingsstrategie. In de lente laat het sporen in de lucht los, die de bloemen van graangewassen zoals rogge of tarwe infecteren. Eenmaal in de plant, produceert Claviceps een suikerachtige substantie genaamd "honingdauw" die vol zit met een tweede type sporen. Insecten smullen van de kleverige honingdauw, en verspreiden die sporen zo naar andere planten. Met behulp van wind en insecten kan Claviceps gehele graanvelden besmetten, met alle gevolgen van dien. De schimmel produceert namelijk giftige stoffen zoals ergotamine. Mensen of dieren die met moederkoren besmet graan eten, krijgen hierdoor ergotisme. Die ziekte gaat gepaard met akelige symptomen zoals hallucinaties, stuiptrekkingen en zelfs afsterving.
In de middeleeuwen werden hele dorpen gegrepen door uitbraken van ergotisme, wat toen "Sint-Antoniusvuur" werd genoemd. De heilige Sint-Antonius was immers de beschermheilige tegen deze en andere nare ziekten zoals de pest. Slachtoffers kronkelden van de pijn, leden aan ernstige hallucinaties en verloren soms ledematen door afsterving. Zo zouden de apocalyptische taferelen van de middeleeuwse kunstschilder Hieronymus Bosch uitbraken van Sint-Antoniusvuur afbeelden.
Later werd er aan ergotamine ook een nuttige, en zelfs levensreddende eigenschap toegeschreven. Ergotamine vernauwt namelijk bloedvaten en kan zo, naast de angstaanjagende symptomen van ergotisme ook gebruikt worden om weeën op te wekken en bloedingen na de bevalling te controleren. Dat gebruik verklaart ook de naam van de schimmel in het Nederlands: moederkoren.
Bovenop zijn giftige en medicinale eigenschappen leidde Claviceps en ergotamine ook tot een belangrijke wetenschappelijke ontdekking. In 1938 synthetiseerden de Zwitserse chemicus Albert Hofmann een nieuwe verbinding die was afgeleid van ergotamine: lysergeenzuurdi-ethylamide of LSD. In een poging geneesmiddelen te ontwikkelen, ervoer Hofmann levendige hallucinaties tijdens het opzuiveren van die LSD. Hij vermoedde dat ze door de stof werden veroorzaakt en testte dit op 19 april 1943 door 0,25 mg in te nemen. Vanwege de sterke hallucinaties, besloot Hofmann naar huis te fietsen, wat de symptomen van zijn psychedelische ‘trip’ verergerden. Deze dag staat bekend als “Bicycle Day”, en word jaarlijks gevierd door sympathisanten van psychedelica.
LSD is schadelijk en daarom vandaag de dag illegaal, maar de drug speelde een belangrijke rol in de ‘hippiebeweging’van de jaren 60. Literaire meesters als Aldous Huxley en musici zoals the Beatles schreven zelfs hun creativiteit toe aan de drug. Naast haar rol in de psychedelische ‘revolutie’, deed LSD ook de fundamenten van de neurowetenschap en psychotherapie daveren vanwege de mogelijkheden voor de behandeling van verscheidene psychische stoornissen. Door het recreatief misbruik en daaropvolgende illegalisering van de drug werd het merendeel van dit onderzoek echter stopgezet. Dezelfde eigenschappen die het tot een dodelijk gif maakten, maakten het ook tot een levensreddend medicijn en droegen later bij aan een culturele revolutie. Zo drukte de kleine Claviceps-schimmel zijn stempel veelzijdig door in onze geschiedenis.
