Reykjanes, een vulkanisch schiereiland in het westen van IJsland, roert zich. Een reeks aardbevingen wijst op een op til staande uitbarsting en een nieuw vulkanisch tijdperk. De IJslanders zetten zich schrap. ‘Dit is de ernstigste situatie in vijftig jaar.’
Onder IJsland bewegen de Euraziatische en Noord-Amerikaanse tektonische platen uit elkaar aan een snelheid van twee centimeter per jaar. ‘Daardoor bouwt zich onder de aardkorst continu spanning op, zegt Rikke Pedersen van het Nordic Volcanological Center (Universiteit van IJsland). ‘Die komt vrij in episodes van activiteit. Elke uitbarsting verlicht de spanning.’
Elke vulkaan kent een cyclus, afwisselende periodes van rust en activiteit. Voor Reykjanes betekent dat 800 à 1000 jaar zonder uitbarstingen, gevolgd door een actieve periode van zo’n driehonderd jaar. Die periode lijkt nu te zijn aangebroken. Sinds 2020 roert Reykjanes zich, wat al leidde tot drie uitbarstingen in onbewoond gebied. Dat komt overeen met de verwachtingen: de laatste actieve periode eindigde in 1240.
Al enkele weken registreren geologen tot duizenden aardbevingen per dag. ‘Seismische activiteit wijst op magma in beweging.’ Vrijdag vulde magma een vijftien kilometer lange dike, een soort ondergrondse gang. Die beweegt zich langzaam richting oppervlak en kan de aarde openrukken. Verwacht dus geen vulkaan zoals een kind die tekent, wel een scheur of spleetvulkaan waaruit lava stroomt.
Wat staat er te gebeuren?
Pedersen ziet drie mogelijke scenario’s. In het eerste stolt het magma ondergronds en volgt er geen uitbarsting. In de andere opent een scheur zich op zee of land. ‘Een uitbarsting onder zee betekent as, die voor problemen kan zorgen op de internationale luchthaven twintig kilometer verderop.’ Een herhaling van 2010, toen de Eyjafjallajökull het mondiale luchtverkeer lamlegde, sluit ze uit. ‘Door een andere chemische samenstelling zouden deze asdeeltjes veel grover zijn en dus sneller vallen.’
Op land kan een uitbarsting eender waar langs de vijftien kilometer lange dike gebeuren. Die scheert langs het dorp Grindavik. ‘IJsland kent gemiddeld elke vijf jaar een uitbarsting, maar dit is de ernstigste situatie sinds 1973. Toen bedolf een uitbarsting op het eiland Heimaey huizen onder as en lava.’ Daarom evacueerde de overheid nu alle 3800 inwoners. ‘Eén procent van de IJslandse bevolking weet niet of ze ooit kunnen terugkeren naar hun huizen.’ Of er nu een uitbarsting volgt of niet, dit lijkt een voorbode voor honderden jaren van vulkanisme op Reykjanes.
