In het post-truth-tijdperk worden wetenschappelijke feiten al eens tot meningen gereduceerd. Plots wordt vaccineren een omstreden onderwerp.
Eén ei is geen ei, twee ei is een half ei, drie ei is een paasei. Dit merkwaardige versje zit al dagen in mijn hoofd, en het is nog lang geen Pasen. Het zit in mijn hoofd sinds ik het NRC-artikel ‘Wetenschap is niet maar een mening’ las. Volgens het artikel worden wetenschappelijke feiten steeds vaker weggezet als meningen. Ik deel die mening wel.
Vaccinatievrees
Denk aan de vaccinatievrezers. Zij blijven volhouden dat vaccinaties kunnen leiden tot autisme. Een mening die talloze onderzoeken al met feiten hebben weerlegd.
Eén onderzoek wees wel een verband aan tussen vaccinaties en autisme, en daar pinnen de vaccinatievrezers zich op vast. Dat toont aan dat de wetenschap voor hen niet heeft afgedaan, maar wel naar wens wordt ingeschakeld. En dat kan: er is altijd wel een onderzoek te vinden dat een afwijkende mening ondersteunt.
Het onderzoek dat vaccinaties aan autisme linkte, dateert uit 1998. Het zat zo rommelig in elkaar dat het gerenommeerde tijdschrift The Lancet het artikel – twaalf jaar na dato - terugtrok . De Britse medische raad ontnam de hoofdonderzoeker zelfs zijn arts licentie vanwege onethisch en onverantwoordelijk handelen. De vaccinatievrees is daarmee niet gaan liggen. Ze woekert zelfs in het Witte Huis. Zo zou president Trump een fervent aanhanger van de Lancet-studie hebben gevraagd om een commissie voor vaccinatieveiligheid en wetenschappelijke integriteit te leiden.
Eén y is geen y
Het ene onderzoek is het andere niet. Dat laat het debacle over het Lancet-artikel zien. Het laat ook zien dat één keer een bepaalde uitkomst vinden niet goed genoeg is. Twee keer dezelfde uitkomst is al beter. Maar pas wanneer wetenschappers meerdere keren dezelfde uitkomst hebben gereproduceerd, kan ze doorgaan voor een feit. Het herhalen van onderzoek filtert fouten en toeval eruit.
Een meta-analyse uit 2014 die de uitkomsten van meerdere studies bundelde, toont aan dat er geen wetenschappelijk bewijs is voor de link tussen vaccinaties en autisme. Voor de analyse beschikten de onderzoekers over cijfers van meer dan 1,2 miljoen kinderen.
De uitkomst van een onderzoek wordt vaak aangeduid met de letter y. Vandaar dat het paasversje steeds maar in mijn hoofd blijft hangen: één y is geen y, twee y is een half y… Slecht onderzoek is niets anders dan een windei.
Stapjes naar voren
Een goed deel van de veelbelovende bevindingen wordt door vervolgonderzoek genuanceerd of helemaal onderuit geschoffeld. Dat is eigen aan het wetenschappelijk proces. Overeenstemming over wetenschappelijke feiten ontstaat pas “na langdurig en intensief onderzoek met herhaalde experimenten, hoor en wederhoor en open debat” (NRC). Wetenschap lijkt soms op een dansje – doe een stapje naar voren, en een stapje terug - waarbij we onze plek amper verlaten. In werkelijkheid gaan we vooruit, zij het soms langzaam.
Zo’n kleine stapjes naar voren-verhaal is natuurlijk weinig mediageniek. Kranten en televisieprogramma’s berichten doorgaans enkel over grote doorbraken. Journalisten baseren zich voor die nieuwsberichten vaak op persberichten van onderzoeksinstellingen, maar die blijken geregeld misleidende informatie of overdreven claims te bevatten. De optelsom van herhaalde foutieve of gekleurde berichtgeving kan zijn dat het publieke vertrouwen in de wetenschap afneemt en wordt weggezet als ook maar een mening.
Daarom moet een wetenschapper openhartig vertellen over welke stappen we naar voren zetten. Daarbij moet hij durven zeggen dat we de bestemming nog niet hebben bereikt. Dat is, denk ik, het hele eieren eten.
