Dat wij mensen onze ondergang tegemoet zullen gaan, lijdt geen twijfel. De vraag is wanneer en hoe dat zal gebeuren.
Beeld: Wanneer de uitdijende zon de aarde verhit tot een Venusachtige toestand, wordt de aarde onbewoonbaar. Credit: Fsgregs.
Homo sapiens evolueerde zo’n 300.000 jaar geleden en is de aarde gaan domineren zoals geen enkele andere soort dat ooit deed. Uiteindelijk zal de mens uitsterven. Volgens de meest optimistische schatting zal onze soort misschien nog een miljard jaar voortleven, maar haar einde vinden wanneer de uitdijende zon de planeet verhit tot een Venusachtige toestand.
Een miljard jaar is wel een lange tijd. Een miljard jaar geleden bestond het leven op aarde uit microben. Meercellig leven maakte zijn debuut pas zo'n 600 miljoen jaar geleden, toen sponzen zich begonnen te vermenigvuldigen. Hoe het leven er over een miljard jaar zal uitzien, is voor iedereen een raadsel. Een modelstudie, gepubliceerd in 2021 in Nature Geoscience, suggereert echter dat de atmosfeer van de aarde tegen die tijd zeer weinig zuurstof zal bevatten. Daardoor is het waarschijnlijk dat niet de mens, maar anaerobe microben de laatste levende aardbewoners zullen zijn.
Het is vrij onwaarschijnlijk dat de mens zal zien hoe de zon de aarde verhit. Wanneer zal de mensheid dan wel haar ondergang tegemoet gaan? Scenario’s voor de dag des oordeels zijn er in overvloed. Mensen kunnen worden weggevaagd door een catastrofale asteroïde, zichzelf vernietigen met een wereldwijde kernoorlog of bezwijken onder de verwoestingen veroorzaakt door de klimaatnoodtoestand. De mens is echter een taai ras, dus het meest waarschijnlijke scenario is een combinatie van catastrofes die ons volledig kan uitroeien.
Kies je calamiteit
De komst van asteroïden hebben we niet in de hand. De asteroïde die de dinosauriërs uitroeide, had een diameter van 10 tot 15 kilometer. Onderzoekers stellen dat vergelijkbare asteroïden ongeveer elke 250 tot 500 miljoen jaar de aarde treffen. Volgens natuurkundigen Philip Lubin en Alexander Cohen zou de mensheid zichzelf kunnen redden van dergelijke asteroïde, mits die zes maanden van tevoren wordt aangekondigd. Wij moeten dan beschikken over een arsenaal aan nucleaire projectielen om de ruimtesteen op te blazen tot een wolk van onschadelijke steentjes. Als we pas later gewaarschuwd worden of het gaat om een grotere asteroïde, dan kan de mensheid het maar beter opgeven en ‘een feestje bouwen’ of ‘naar Mars of de maan verhuizen om te feesten’. De grootste asteroïde die wetenschappers momenteel kennen en die de aarde zou kunnen treffen heet ‘(29075) 1950 DA’. Die is slechts 1300 meter breed en volgens een risicoanalyse uit 2022 van het Europees Ruimteagentschap heeft die asteroïde een kans van 1 op 50.000 om onze aarde te raken in maart 2880.
Afgezien van inkomende ruimtestenen zijn veel bedreigingen voor de mensheid aan onszelf te wijten: kernoorlogen, de klimaatopwarming, de ecologische instorting. Onze eigen technologie zou ons de das kunnen omdoen als kunstmatige intelligentie zelfbewust wordt en besluit haar scheppers uit te roeien, zoals sommige AI-critici hebben gesuggereerd.
Worst-case scenario's worden te weinig bestudeerd
Een totale kernoorlog zou de mensheid gemakkelijk kunnen vernietigen, zegt François Diaz-Maurin, adjunct-redacteur voor nucleaire zaken bij het Bulletin of the Atomic Scientists. De laatste keer dat mensen kernbommen op elkaar lieten vallen, had slechts één land, de Verenigde Staten, kernkoppen. Er was dus geen risico op nucleaire vergelding. Dat is vandaag niet meer het geval en de bommen zijn ook veel groter. De bommen die de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki in 1945 troffen, bevatten het equivalent van respectievelijk 15 en 21 kiloton TNT. Samen doodden ze naar schatting 110.000 tot 210.000 mensen. Een enkel hedendaags kernwapen van 300 kiloton dat bijvoorbeeld op New York City wordt gedropt, zou volgens Diaz-Maurin binnen 24 uur een miljoen mensen doden. Een regionale kernoorlog, bijvoorbeeld tussen India en Pakistan, zou op korte termijn 27 miljoen mensen kunnen doden. Een grootschalige kernoorlog tussen de VS en Rusland zou naar schatting 360 miljoen directe doden kunnen veroorzaken, voegde hij eraan toe.
De bedreiging voor het voortbestaan van de mensheid zou pas na de oorlog komen, wanneer roet van enorme branden die door de bombardementen werden aangestoken, het klimaat snel zou veranderen in een scenario dat bekend staat als nucleaire winter. De angst voor een nucleaire winter is misschien afgenomen sinds het einde van de koude oorlog, zegt Diaz-Maurin, maar uit onderzoek blijkt dat de gevolgen voor het milieu ernstig zouden zijn. Zelfs een regionale kernoorlog zou de ozonlaag aantasten, het zonlicht blokkeren en de neerslag wereldwijd verminderen. Dat zou leiden tot wereldwijde hongersnood die in slechts twee jaar meer dan vijf miljard mensen zou kunnen doden, afhankelijk van de omvang en het aantal ontploffingen.
De dood door ecologische vervuiling of de klimaatopwarming zou langzamer gaan, maar is nog steeds mogelijk. Mensen hebben nu al te maken met gezondheidsproblemen door chronische vervuiling die nog worden verergerd door de toenemende hitte, zegt Maureen Lichtveld, decaan van de School of Public Health aan de Universiteit van Pittsburgh. Hogere temperaturen dwingen mensen sneller te ademen om de warmte te verdrijven. Daardoor komt meer vervuiling in hun longen terecht. De klimaatopwarming verergert ook bestaande problemen rond voedselzekerheid (zo kan aanhoudende droogte de landbouwgrond verwoesten) en besmettelijke ziekten. ‘De onderlinge verbondenheid van klimaatverandering en ongelijkheid op het gebied van gezondheid en ongelijkheid in het algemeen is wat onze wereldbevolking treft’, zegt Lichtveld.
De catastrofale combinatie
Zullen die ongelijkheden uiteindelijk leiden tot de ondergang van de hele soort? ‘Als we kijken naar de geschiedenis van zaken als massa-extinctie en de ondergang van beschavingen, dan gaat het altijd om een samenloop van omstandigheden’, zegt Kemp.
Het einde van de mensheid wordt veel eerder veroorzaakt door meerdere factoren, een opeenstapeling van rampen, zegt Kemp. Hoewel apocalyptische films zich vaak tot virussen, bacteriën en schimmels wenden om grote delen van de bevolking uit te roeien, is het onwaarschijnlijk dat een pandemie alleen de mensheid tot uitsterven zal brengen. Het immuunsysteem is immers een effectieve verdediging, zegt Amesh Adalja, specialist in infectieziekten uit het Johns Hopkins Center for Health Security. Een pandemie kan verwoestend zijn en tot ernstige onrust leiden. Zo doodde de Zwarte Dood dertig tot vijftig procent van de Europese bevolking. Het is echter onwaarschijnlijk dat een ziekteverwekker de hele mensheid zou doden, aldus Adalja. ‘Ja, een besmettelijke ziekte kan veel mensen doden,’ zegt hij, ‘maar dan heb je een groep [mensen] die ertegen bestand is en het overleeft.’
Mensen hebben ook middelen om zich tegen een ziekteverwekker te wapenen, van medische behandelingen tot vaccins en de afstandsmaatregelen die wereldwijd bekend werden tijdens de covid-pandemie, zegt Adalja.
Als infectieziekten bijdragen aan de ondergang van de mensheid, dan is dat waarschijnlijk slechts één stukje van een grotere puzzel. Stel je een wereld voor die in beroering wordt gebracht door de stijging van de zeespiegel en de verstoring van de landbouw door de klimaatopwarming. De mens probeert daar een oplossing voor te vinden via geo-engineering, maar dat gaat fout. De situatie verslechtert. Hulpbronnen zijn schaars en een aantal landen hebben kernwapens. De muggen die gele koorts overbrengen reiken in dit scenario trouwens tot in Canada. Volgens Kemp is het niet moeilijk om je voor te stellen hoe de menselijke bevolking zou kunnen afnemen en verdwijnen wanneer ze geconfronteerd wordt met een arsenaal aan uitdagingen.
Worst-case scenario's worden te weinig bestudeerd, zegt Kemp. In de klimaatwetenschap is er bijvoorbeeld veel onderzoek naar hoe de wereld eruit zou kunnen zien bij twee of drie graden Celsius warmer dan het pre-industriële gemiddelde. Er wordt echter heel weinig gekeken naar hoe een stijging van vijf of zes graden eruit zou kunnen zien. Dat komt enerzijds omdat wetenschappers het moeilijk vinden om de effecten van een dergelijke opwarming te voorspellen en anderzijds omdat klimaatwetenschappers druk voelen van politici om niet alarmistisch over te komen, aldus Kemp. Modellen van toekomstige worst-case scenario’s kunnen vaak ook niet voldoende de reeks effecten van een ramp voorspellen.
Hoe hard moeten we ons zorgen maken over zoiets groots als het uitsterven van de mens? Velen betogen dat de problemen van vandaag al urgent genoeg zijn. De mens verwarmt nu al de aarde, overexploiteert en vernietigt de natuur, gebruikt land en water op niet-duurzame wijze en creëert chemische stoffen die schadelijk zijn voor al het leven. En dat vaak allemaal in dienst van de welgestelden, zegt Sarah Cornell, die mondiale duurzaamheid bestudeert aan het Stockholm Resilience Center van de Universiteit van Stockholm.
‘De realiteit van vandaag is dat sommige mensen de levensomstandigheden van vele, vele andere mensen ondermijnen of zelfs vernietigen,’ zegt Cornell. ‘Vanuit een menselijk perspectief is dat al een existentiële crisis, niet een risico ergens in de toekomst.’
Dit artikel verscheen eerder in Scientific American.
Vertaling: Eva Van Waetermeulen
