Een daling in het inkomen kan mentale problemen veroorzaken en psychische klachten kunnen armoede uitlokken. Zo ontstaat er een negatieve spiraal waarin financiële zorgen en mentale klachten elkaar blijven opvolgen.
Psychische problemen, waaronder angst en depressie, komen vaker voor bij mensen die in armoede leven of last hebben van financiële zorgen. Andersom staan mensen met psychische klachten vaak voor grotere financiële uitdagingen. Bijvoorbeeld omdat ze geen werk hebben. Dat armoede en mentale problemen vaak hand in hand gaan was al langer bekend. Maar welke onderliggende mechanismen precies een rol in spelen in deze negatieve spiraal niet. Amerikaanse wetenschappers publiceerden in het vakblad Science een overzichtspaper (review) om alle studies wereldwijd naar het verband tussen armoede en psychische problemen op een rij te zetten.
Armoede zorgt voor stress
Armoede zorgt er op meerdere manieren voor dat iemand kwetsbaarder wordt voor het ontwikkelen van psychische problemen, concluderen de onderzoekers. Armoede brengt bijvoorbeeld veel zorgen en onzekerheden met zich mee. Daarnaast kan armoede zorgen voor een slechtere lichamelijke gezondheid, meer blootstelling aan geweld, misdaad of zelfs traumatische gebeurtenissen, schaamte, een lagere sociale status en sociale isolatie. Wie in armoede leeft, heeft mogelijk vaker te dealen met luchtvervuiling, extreme temperaturen en geen goede slaapplek. Al deze factoren zijn gelinkt aan psychische klachten. Wie in armoede opgroeit, heeft ook een hoger risico om later in het leven psychische problemen te ontwikkelen.
Financiële stress
‘Niet alleen armoede maakt kwetsbaar voor psychische problemen, financiële stress ook’, zegt Wilco van Dijk, bijzonder hoogleraar Psychologische Determinanten van Economisch Keuzegedrag (Universiteit Leiden). Uit zijn eigen onderzoek, met Nederlandse deelnemers, bleek ook dat wie kampt met financiële stress vaker last heeft van psychische problemen zoals angst en depressies.
Depressie vermindert concentratie
Volgens de Amerikaanse onderzoekers zorgen ook mentale problemen op meerdere manier voor een hogere kans op armoede. Soms direct: de psychische problemen leiden ertoe dat je niet meer kunt werken. En soms indirect: wie depressief is, kan bijvoorbeeld minder goed keuzes maken of heeft moeite om in actie te komen. Een depressie gaat ook vaak gepaard met negatieve gedachten over jezelf, minder motivatie, vermoeidheid en een verminderde concentratie. En een depressie zorgt ervoor dat je minder productief bent en sneller ontmoedigd. Die veranderingen kunnen tot problemen leiden in het huidige werk of met de zoektocht naar een nieuwe baan. Ook zit er op psychische problemen vaak een stigma, wat eveneens baankansen vermindert.
‘Ook in Nederland en België kunnen psychische problemen flinke financiële problemen veroorzaken’, meent Van Dijk. ‘Wie lang niet kan werken, verliest al snel veel inkomen. Als je dan met een (bijstands)uitkering je hypotheek of huur niet meer kunt betalen en er allerlei andere schulden bijkomen, beland je snel in een ongewenst situatie.’
Ingrijpen
Volgens Van Dijk en de auteurs van de review helpt financiële ondersteuning om psychische problemen terug te dringen en kunnen interventies gericht op het verbeteren van mentaal welzijn financiële problemen terugdringen. ‘Deze review toont aan dat armoede en psychische problemen elkaar versterken, en dat er een er een negatieve spiraal kan ontstaan, ’ licht Van Dijk toe. ‘Maar ook dat je op twee punten – mentaal welzijn en financiële zekerheid - kunt ingrijpen.’
Van Dijk: ‘Ingrijpen op financiële stress kan bijvoorbeeld door de administratie rond schulden over te nemen. Vaak hebben mensen schulden bij meerdere instanties en verliezen ze grip op de situatie. Duidelijkere communicatie rondom die schulden vanuit de instanties kan ook helpen.’
‘Werkgevers kunnen bijdragen aan het verbeteren van de mentale gezondheid van hun werknemers door eerder financiële problemen van hun werknemers te signaleren. Bijvoorbeeld door te letten op of er loonbeslag plaatsvindt of op of werknemers vaak om een voorschot op hun loon vragen. En je kunt je ook zelf voorbereiden op een dergelijke situatie. Het NIBUD (onafhankelijk voorlichtingsinstituut rond de huishoudportemonnee) adviseert via een online tool aan de hand van je persoonlijke situatie hoe groot je financiële buffer moet zijn. En tot slot zij er al veel instanties bezig om re-integratietrajecten op te zetten of om het stigma op psychische aandoeningen te verminderen’, zegt Van Dijk.
Corona
De auteurs merken tot slot nog op dat de coronacrisis ook inspeelt op de samenhang tussen armoede en psychische problemen. ‘De pandemie zorgt voor een hele giftige situatie als het hierover gaat,’ vertelt Van Dijk. ‘De coronacrisis kan leiden tot flinke financiële stress én psychische klachten.’ Volgens Van Dijk is het belangrijk dat de overheid niet enkel rekening houdt met economische schade van de maatregelen tegen corona, maar ook met de psychische.
De auteurs van de paper hopen dat beleidsmakers met deze inzichten over de achterliggende mechanismen aan de slag gaan om armoede en mentale problemen te bestrijden.
