Hoe kies jij een goed boek? Vertrouw er gerust op dat online boekenrecensies je niet alleen stationsromannetjes zullen aanbevelen. Ze hebben vrijwel evenveel aandacht voor literaire criteria als jury’s van literatuurprijzen, blijkt uit mijn onderzoek.
Beeld: Miljoenen boeken… miljoenen keuzes. Hoe kies jij als boekenworm welk boek je wil lezen? Credit: Imagine AI Art Generator
Tijdens mijn studie literatuurwetenschappen sprak ik eens met enkele medestudenten die ervan overtuigd waren dat de grote klassiekers, Goethe, Tolstoj, Austen, niet door jan-met-de-pet gelezen moesten worden omdat zij “er toch geen verstand van hebben” en hun mening bijgevolg niet waardevol zou zijn. Ik was gechoqueerd. Een (online) boekenrecensie van mijn grootvader, die boeken verslindt en ze mij altijd op kindermaat vertelde, of mijn moeder, die úren met mij in de bib doorbracht, is dus niets waard?
Is een (online) boekenrecensie van mijn grootvader of mijn moeder dan niets waard?
Vanuit academische hoek wordt de online critici vaak verweten dat zij onvoldoende aandacht besteden aan de esthetische literaire kwaliteit van een literair werk. Die verheft het tot Literatuur, met eigenschappen zoals een poëtische schrijfstijl, verrassend vertelperspectief, innovatieve vorm e.d. De online critici staan volgens hen enkel stil bij het boek in het algemeen, zonder dieper in te gaan op waarom het een “goed boek” is.
Om die vooroordelen aan te kaarten besloot ik om de online en professionele literatuurkritiek te onderzoeken in het kader van vier literatuurprijzen uit twee taalgemeenschappen. Voor zowel de Duits- als Engelstalige gemeenschap koos ik telkens voor een academische en een meer publieksgeoriënteerde literatuurprijs, daarbij is er bijvoorbeeld ook een publieksprijs. De academische prijzen zijn de Duitstalige Georg-Büchner-Preis en Engelstalige Man Booker Prize, de publieksgeoriënteerde prijzen bestaan uit de Duitstalige Ingeborg-Bachmann-Preis en de Engelstalige Not the Booker Prize.
Voor de vier prijzen verzamelde en analyseerde ik de meer dan 285.000 tweets en Instagram-berichten over de prijzen bovenop de officiële jury-communicatie, bestaande uit 329 juryrapporten, persberichten e.d., van 2007 t.e.m. 2017 (2019 voor de Bachmann-Preis). Dit is een ongeziene hoeveelheid aan data. Om te achterhalen welke literaire criteria de critici precies gebruiken, heb ik hun inhoud op geautomatiseerde wijze gelabeld. Dit was nog nooit eerder op zo’n manier en schaal gedaan.
Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is
Bij het onderzoeken van de gelabelde data ging ik o.a. na of het vooroordeel klopt: Focust de online kritiek zich inderdaad minder op de esthetische kwaliteit van een literair werk, bv. stijl of vorm? Indien een literair werk vernoemd wordt, in welk percentage van de gevallen gaat het dan om…
-
het werk in het algemeen, zonder dat specifieke eigenschappen van het werk vermeld worden (bv. “Deze roman is heel goed!”)?
- de esthetische kwaliteit van dat werk?
Uit mijn analyse bleek dat de verschillen tussen de inhoud van de kritiek van de online critici en de professionele prijzenjury kleiner zijn dan de vooroordelen doen geloven. Hoe vaak de esthetische literaire kwaliteit besproken wordt hangt af van de literatuurprijs en context, alsook het gebruikte sociale media platform. Maar: mijn onderzoek toont dat de online critici ongeveer even vaak de esthetische literaire criteria aanhalen als de professionele jury. Bij de online critici gaat het om 0-30% van de gevallen, afhankelijk van de prijs, en bij de prijzenjury is dit 0-32%. Het verschil is dus verwaarloosbaar. De online critici gaan dus niet minder in op de esthetische literaire kwaliteit van een werk.
De online critici halen ongeveer even vaak de esthetische literaire criteria aan als de professionele jury
Het klopt dus niet dat de online critici voornamelijk stilstaan bij het boek in het algemeen, zonder op enige manier dieper in te gaan op waarom het een “goed boek” is. Het is te zeggen: wat de professionele critici toewijzen aan de online critici, doen ze zelf eigenlijk ook. Afhankelijk van de literatuurprijs, ging het bij de Twitteraars en Instagrammers in 30-96% van de gevallen over het literaire werk in het algemeen; bij de professionele jury is dit vergelijkbaar, namelijk 21-87%. Beide groepen hebben dus een gelijkaardige focus in hun literatuurkritiek.
Verrassend genoeg bleek uit mijn onderzoek dat het inhoudelijke verschil merkelijk groter was tussen de Engelstalige en Duitstalige literatuurkritiek dan tussen die van de professionele en online critici. De Duitstalige critici, zowel de jury als online critici, focusten meer op de esthetisch literaire kwaliteit dan de Engelstalige. Daar waar de Duitstalige literatuurkritiek in maximaal 32% van de tijd de esthetische kwaliteit besprak, was dit slechts maximaal 11% in de Engelstalige data. Het Engelstalige discours had een andere focus, namelijk het rituele aankondigen van de nominatie/overwinning van het literaire werk in het algemeen, bijvoorbeeld “The Sellout is genomineerd voor de Booker Prize!”. Het Duitstalige discours ging vaker in op de esthetische kwaliteit van dat werk, in lijn met de levendige debatcultuur in Duitsland, waarbij men aangemoedigd wordt om actief en diepgaand deel te nemen aan debatten.
De nood aan een digitale analyse
Eén van de grootste uitdagingen was de enorme hoeveelheid aan data. Het is onmogelijk om dat alles op traditionele manier te onderzoeken en zelf door te nemen. Daarom gebruikte ik een innovatieve digitale methode, genaamd Aspect-Based Sentiment Analysis. Om na te gaan waarop de literatuurkritiek zich precies concentreert, labelde ik in een staal van de data manueel en nauwgezet welke onderwerpen vermeld werden. Gaat het met het oog op het literaire werk bijvoorbeeld over de personages, de schrijfstijl, het vertelperspectief…? In totaal gebruikte ik 54 specifieke labels, wat in een zeer fijnmazig labelsysteem resulteerde.
Mijn automatisch model weerlegt het vooroordeel dat literatuurkritiek te complex is om door een computer te kunnen laten labelen
De manueel gelabelde data zette ik met hulp van collega’s in, om via machine learning een automatisch model te trainen dat zelf in staat was om de rest van de data te labelen. De “computer” kon mijn label-taak dus overnemen. Mijn automatisch model weerlegt het vooroordeel dat literatuurkritiek te complex is om met een dergelijke methode door een computer te kunnen laten labelen. Nog nooit eerder werd zo’n grote hoeveelheid van dit type data over prijzen, media en talen heen geanalyseerd.
Kritiek in kaart
Tot nu toe was er nog geen onderzoek naar zowel de online als de professionele literatuurkritiek over verschillende literatuurprijzen en talen heen voor een dergelijk lange tijdsperiode. De bestaande studies vellen vaak zelf een oordeel over de literatuurkritiek. Die zijn dan, zeg maar, een “evaluatie van de evaluatie”. De onderzoekers argumenteerden waarom het oordeel van een bepaalde literatuurprijs volgens hen correct was, of niet. Voor dit onderzoek analyseerde, bestudeerde en classificeerde ik de literatuurkritiek objectief, zonder een waardeoordeel uit te spreken dat de analyse zou kunnen kleuren.
Misschien twijfelen de Nederlandstalige boekenwormen zelf aan de waarde van hun literaire mening?
Graag had ik ditzelfde onderzoek ook gedaan in het kader van Nederlandstalige literatuurprijzen, maar er waren amper tweets of Instagram posts. Misschien twijfelen de Nederlandstalige boekenwormen zelf aan de waarde van hun literaire mening? Mijn onderzoek heeft hen daarover dan alvast gerustgesteld, dus neem pen of toetsenbord en schrijf die boekenrecensie.
Lore De Greve dingt mee naar de Vlaamse PhD Cup 2024. Ontdek meer over dit onderzoek op www.phdcup.be.
