Een complete black-out tijdens een examen, het is een ware nachtmerrie voor menig student. Wat gebeurt er in de hersenen op het moment dat je je niets meer van de leerstof kunt herinneren?
Terwijl de ene student stressbestendig het examenlokaal binnenstapt, levert de examenperiode bij andere studenten slapeloze nachten, bibberende knieën of zelfs black-outs op. Zo ervaarde Shirley Chastel (23) als student in het verleden ‘kortsluitingen’ tijdens verschillende examens statistiek. Erg frustrerend, want het gevolg was meestal een onvoldoende. ‘Ik studeerde goed, maar op het moment van de waarheid liep het faliekant mis. Alle informatie die ik had ingestudeerd, leek ineens weggewist. Het voelt aan alsof je brein plots Control-Alt-Delete doet. Zelfs de meeste simpele oefeningen lukten me niet meer’, vertelt Shirley. Tijdens de black-outs spookten doemscenario’s door Shirley’s hoofd. ‘‘Waarom moet dit nu gebeuren?’, vroeg ik me dan kwaad af. Ik kan me nog levendig herinneren hoe ik op een examen dan maar willekeurige bolletjes kleurde. Dat ik later die dag de antwoorden opnieuw wist, frustreerde me het meest.’
Waarom liet Shirley’s geheugen haar plots in de steek? Marian Joëls, hoogleraar Neurobiologie en decaan Medische Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen, voerde onderzoek uit naar de impact van stress op het brein. Volgens haar ligt de oorzaak van dit kortstondige geheugenverlies bij onze stressrespons, die in de hersenen voornamelijk wordt opgestart door de amandelkern of amygdala, de hersenstructuur die betrokken is bij het aansturen van emoties. ‘Als je in een stressvolle situatie terechtkomt, worden verschillende stresshormonen in het lichaam actief. Eén ervan is het hormoon adrenaline. Dat brengt het lichaam in een staat van paraatheid, zodat we direct kunnen aanvallen of vluchten. Ons hart begint bijvoorbeeld sneller te kloppen, onze haren komen overeind te staan of we beginnen te zweten.’
Brandstoftekort
Het hormoon adrenaline beïnvloedt via tussenstappen ook de hersenen, en zorgt ervoor dat we onze aandacht richten op de potentieel gevaarlijke situatie. Wat later geeft het lichaam het tweede stresshormoon cortisol vrij. Die stof zorgt ervoor dat het lichaam terugkeert naar zijn oorspronkelijke staat en dat we de stressvolle situatie goed in het geheugen opslaan. ‘Situaties die je in gevaar brachten, kan je op die manier beter herkennen in de toekomst. Studenten die ooit een black-out hebben meegemaakt, kunnen zich daarom die situatie zo goed herinneren. Evolutionair gezien is dit allemaal erg nuttig, in het midden van een examen niet zo’, legt Joëls uit.
De aandacht die je nodig hebt om op dat moment de ‘gevaarlijke’ situatie te verwerken gaat ten koste van het complexere studiemateriaal dat je eerder hebt ingestudeerd. De stressrespons vormt dus de reden waarom studenten zich even niets meer kunnen herinneren van de leerstof. ‘Je bent de leerstof niet vergeten. Er worden alleen tijdelijk hersendelen geactiveerd die erg gericht zijn op emoties en meer primitieve, routinematige handelingen. Hierdoor heb je minder toegang tot de hersencellen waar de informatie opgeslagen ligt. Voor de hersendelen die instaan voor complexe strategieën en het bieden van context, is tijdelijk geen brandstof beschikbaar,’ aldus Joëls.
‘Kleine hulpmiddelen, zoals afkortingen en ezelsbruggetjes, kunnen helpen bij het ophalen van kennis uit het geheugen’
Volgens Patrick Cras, hoogleraar Neurologie aan de Universiteit Antwerpen, kan je het vergelijken met een soort geheugenblokkade die plots optreedt. ‘Studenten hebben even geen toegang meer tot het langetermijn-, kortetermijn-, en werkgeheugen. Dit is ook het geval bij andere soorten geheugenverlies zoals dissociatie of transiënte globale amnesie.’ Bij transiënte globale amnesie ervaart de patiënt een algeheel geheugenverlies dat meestal enkele uren duurt. Dissociatie is een toestand waarbij de patiënt zich heeft afgesloten van de werkelijkheid.
Gelukkig zijn er wel manieren om het risico op een black-out te verkleinen. De experts delen alvast enkele tips voor studenten. ‘Als je het gevoel hebt dat je controle hebt over de situatie, zal je minder sterk op stress reageren. Probeer dus voor jezelf vast te stellen dat je goed hebt gestudeerd en dat er niets mis kan gaan’, zegt Joëls. De mogelijkheid om informatie op te halen is bovendien onderhevig aan meerdere factoren, zoals onze aandacht en inspanning. ‘Iemand die moe is, zal moeilijker informatie ophalen uit het geheugen’, legt Cras uit. ‘Kleine hulpmiddelen, zoals afkortingen en ezelsbruggetjes, zijn dan weer wel effectief bij het ophalen van kennis uit het geheugen.’ De leerstof goed herhalen en voldoende nachtrust blijven dus ook hier de belangrijkste studietips. Door het routinematig repeteren van oefeningen zal je ook in stressvolle omstandigheden nog kunnen presteren.
