De vraag naar corona-grappen is dezer dagen groter dan die naar wc-papier. ‘Humor verlicht zware zaken, en helpt ons om gevoelens met elkaar te delen’, zegt socioloog Giselinde Kuipers van de KU Leuven.
De lekkerste receptjes op basis van toiletpapier, leedvermaak met gekwelde thuiswerkende ouders en tips voor trips naar je zolder of badkamer. De kans is groot dat je vandaag minstens één corona-grap hebt ontvangen (en die meteen ook weer hebt gedeeld). Grappen over de corona-crisis verspreiden zich vele malen harder dan het virus zelf. Communicatiewetenschapper Mark Boukes van de Universiteit van Amsterdam en hoogleraar sociologie Giselinde Kuipers van de KU Leuven willen corona-humor van over de hele wereld verzamelen en analyseren.
‘We willen onderzoeken hoe mensen onder stressvolle omstandigheden humor als uitlaatklep gebruiken’, verduidelijkt Giselinde Kuipers. ‘Voorlopig focussen we ons op het verzamelen, een uitgebreide interpretatie is voor later. Wat we wel al konden vaststellen: er doen ontzettend veel grappen de ronde. Vier dagen na onze eerste oproep hadden we al tweeduizend grappen ontvangen - en ze blijven komen. We ontvangen moppen van over de hele wereld, en vertaalden onze vragenlijst daarom al in dertig talen.’
Ook corona-humor volgt een curve
Giselinde Kuipers bestudeerde eerder al humor tijdens crisissituaties, zoals ten tijde van de aanslagen van 9/11, de arrestatie van Marc Dutroux en de dood van prinses Diana. ‘De aanslagen van 11 september waren bijzonder omdat toen voor het eerst digitale grappen de ronde deden. De vandaag zo populaire memes vinden hun oorsprong in die tijd. Maar wat vandaag gebeurt, is nog grootser. De hele wereld probeert tegelijkertijd te begrijpen wat er aan de hand is, en overal speelt ook humor daarin een rol.’
Voor diepgaande analyses is het nu nog veel te vroeg, maar toch is er al een patroon in de grappen over corona te zien. ‘De focus evolueert mee met de nabijheid en ernst van de situatie. Tijdens de eerste weken van de pandemie circuleerden bij ons vooral grappen over besmette of hamsterende Chinezen. Die grappen waren vaak grof en racistisch van aard. Toen het virus ook hier opdook, werden de grappen braver. Ze gingen over hamsteren, thuiswerken en het leven in quarantaine. In landen die zwaarder getroffen zijn, slaat de toon over naar meer zwartgallige humor. Dat is nu bijvoorbeeld het geval in New York. Die donkere vorm van humor is niet gezond. Het is een soort paardenmiddel dat heel even voor ontlading zorgt, maar op termijn niet goed is voor het psychisch welzijn.’
Waar zijn de stand-up comedians?
Bij ons wordt zwartgallige humor nog niet getolereerd. Zo leidde de actie van een Brusselse Delhaize, die bij twee flesjes Corona één flesje Mort Subite aanbood, tot veel verontwaardiging. ‘Humor is een barometer van het collectieve gevoel. In België bijvoorbeeld heeft de corona-crisis het eenheidsgevoel aangewakkerd. Dat zien we ook in de humor. Het zijn onschuldige moppen die niemand kwetsen en veel worden gedeeld. Ze bieden een gevoel van troost en samenhorigheid. Dat is bijvoorbeeld anders in Roemenië en de Verenigde Staten, waar corona-humor sterk polariseert. In Roemenië focussen de grappen op de terugkerende gastarbeiders. In de Verenigde Staten gaat het vooral om kritiek op de politici.’
Corona-humor komt vooral vanuit de bevolking. Ze wordt gecreëerd en gedeeld via sociale media. De officiële media wagen zich niet aan humor. Daarvoor is het volgens Giselinde Kuipers nog te vroeg. ‘Voor de politici en deskundigen die in de media aan bod komen, is humor zeer gevaarlijk. We willen als burgers zien dat zij het ernstig nemen. Wat ik wel verbazend vind, is dat professionele komieken zich heel rustig houden. Ook zij zijn blijkbaar heel bang om de bal mis te slaan en met een grap negatieve reacties uit te lokken.’
Stand-up comedians hebben hun genre ook niet mee. ‘Stand-up comedy draait meestal op hardheid. Naar die harde humor is nu geen vraag. Ik verwacht wel dat daar binnenkort verandering in komt. Op een zeker moment zal onze drang naar eenheid barsten beginnen vertonen. Nu al begint het eerste gekibbel over de quarantainemaatregelen. Ook een persoon zoals viroloog Marc Van Ranst zal na verloop van tijd steeds meer kritiek krijgen, ook van komieken. Naarmate de verdeeldheid groeit, zal ook de humor donkerder worden.’
Heb je ook al een mooie collectie corona-grappen opgebouwd? Deel ze dan met de wetenschap via https://uvacommscience.eu.qualtrics.com/jfe/form/SV_eOGzCgEHtNW5PZX
