Wie zijn of haar geliefde uit de dood ziet opstaan, is niet gek. Tot 60 procent van de rouwenden beleeft zulke hallucinaties.
In de Vlaamse tv-reeks Beau Séjour staat het hoofdpersonage Kato op uit de dood om haar moordenaar te zoeken. De meeste andere personages kunnen het dolende dode meisje niet zien of horen. Maar sommigen kunnen dat wél. Ze kunnen zelfs met haar praten.
Dat is niet zo vreemd als het lijkt. Uit een analyse van 2015 van alle beschikbare studies en cijfers blijkt dat 30 tot 60 procent van de mensen die een partner verliezen, hem of haar na de dood nog voelen, horen, zien of ruiken. De meesten onder hen hebben geen verleden van mentale problemen. Toch krijgen ze te maken met dit soort hallucinaties, die in de wetenschappelijke literatuur bekendstaan als post-bereavement hallucinatory experiences. 'De cijfers verschillen nogal, afhankelijk van hoe je de vraag stelt', zegt Iris Sommer, als psychiater verbonden aan het UMC Utrecht Hersencentrum. Zij doet onderzoek naar hallucinaties in het algemeen. 'Veel mensen hebben het moeilijk om toe te geven dat ze hallucinaties hebben.'
Hallucinaties na een sterfgeval zijn een normale reactie op een verlies
Hallucinaties na een sterfgeval zijn een normale reactie op een verlies. Sommigen zien hun geliefde zelfs zo levensecht dat ze ertegen praten. Soms zijn deze hallucinaties beangstigend. In de meeste gevallen bieden ze troost en roepen ze positieve herinneringen op. Gewoonlijk komen ze voor in de eerste maand na een sterfgeval. Soms blijft de dode geliefde nog jarenlang ‘aanwezig’. Of duikt hij pas jaren na de dood plots op. Sommger: 'Er zijn gevallen bekend van mensen die hun partner op jonge leeftijd verliezen. Nadat ze met pensioen gaan, krijgen ze plots hallucinaties. Vermoedelijk omdat ze dan vaker alleen thuis zijn.'
Verstoorde hersenen
Naar een verklaring voor het fenomeen is nog maar weinig onderzoek verricht. De hallucinaties kunnen het gevolg zijn van een projectie van het eigen lichaam, als een gevolg van extreme omstandigheden en stress, schrijft Ben Alderson-Day in The Psychologist. Aan de universiteit van Durham (VK) onderzoekt hij het horen van stemmen en gevoelens van aanwezigheid. Hallucinaties komen ook voor na schade aan hersengebieden gelinkt met interoceptie zoals de insula en de temporopariëtale junctie (TPJ).
Interoceptie omvat gevoelens in het lichaam, zoals honger, dorst of blozen, zonder prikkeling van buitenaf. Stimuleer je bij gezonde mensen de TPJ met elektrische prikkels, dan kan dat gevoelens van een aanwezigheid oproepen. Mogelijk is onder stress ons systeem van interne gevoelens verstoord, waardoor we de prikkels van binnenin ervaren als zintuiglijke prikkels uit de buitenwereld en dus dingen gaan zien, horen of voelen die er niet zijn.
Patiënten bij wie het horen van stemmen problematisch wordt, krijgen soms een behandeling met neurostimulatie
Er is ook bewijs voor veranderde verbindingen in een staat van rust in de hersenen van mensen die stemmen horen. 'Hoe het precies zit, weten we nog niet', zegt Iris Sommer. Zelf legt ze niet zozeer de link met stress, maar eerder met een gebrek aan externe prikkels. 'Stilte en eenzaamheid kunnen het risico op een hallucinatie verhogen', zegt ze. 'Als de hersenen te weinig prikkels krijgen, hebben ze de neiging die zelf aan te vullen. En dan lijkt het of we iets horen of zien dat er niet is.'
Ook slapeloosheid, druggebruik, gehoor- of gezichtsproblemen en een erfelijke aanleg voor psychische ziektes als schizofrenie of bipolaire stoornis maken je gevoeliger voor hallucinaties. Net als sommige medicijnen. 'Zoals corticosteroïden en de preventieve medicatie tegen malaria', zegt Sommer.
Moet je je overigens zorgen maken als je een overledene lijkt te zien of te horen? Sommer: 'Nee, hoor. De meeste mensen ervaren het als troostend. Heb je er toch last van, dan kan je de kans op een hallucinatie verminderen door veel onder de mensen te komen en de eenzaamheid tegen te gaan. Ben je toch nog vaak alleen thuis, zet dan de radio of de televisie aan zodat je altijd wel iets hoort of ziet.'
Heb je zelf al hallucinaties gehad, of wil je weten hoe gevoelig je ervoor bent? Vul de vragenlijst in en werk mee aan het onderzoek van prof. Iris Sommer.
