Vrouwen die boksen trekken zich niks aan van wat ‘respectabel’ is voor een dame. Boksende en worstelende vrouwen waren honderd jaar geleden een fenomeen in Mexico. Maar ze botsten ook al gauw op verzet.
Marjolein Van Bavel is net terug van een bezoek aan Mexico als ik haar tref in een historisch pand van de Universiteit Antwerpen, haar alma mater. Na negen jaar in het buitenland, waarvan vier in Mexico, woont ze sinds september 2020 terug in België. Ze bestudeerde er de geschiedenis van vrouwelijke boksers en worstelaars. In 2015 rolde ze in de bokserswereld, via de familie van haar Mexicaanse man.
‘Ik werd onverwacht deel van de entourage van de Mexicaanse topbokser Edgar Sosa. Ik was in Los Angeles voor mijn doctoraat. Toevallig had Sosa daar op dat moment een belangrijk gevecht. Sosa is een goede vriend van mijn schoonbroer, en hij bombardeerde me tot zijn afgevaardigde ter plaatse.’ Van Bavel ging naar zijn trainingen en trok op met zijn team en familie. ‘Zo leerde ik de sport van heel dichtbij kennen.’
Boksen is erg populair in Mexico, vooral in de arme arbeiderswijken. Zoals de wijk in Mexico-Stad waar Van Bavels schoonfamilie vandaan komt. Drugs en geweld tieren er welig en de armoede wordt er vaak van generatie op generatie doorgegeven. Een mogelijke uitweg? Boksen!
Van Bavel raakte vooral geïntrigeerd door vrouwelijke Mexicaanse boksers die in de jaren 1920 en ’30 de ring in stapten. ‘De Mexicaanse Revolutie is dan net achter de rug. Er is hoop op een meer seculiere en inclusieve samenleving.’
‘Vrouwen krijgen meer mogelijkheden: ze komen meer en meer in de publieke ruimte, kunnen autorijden, sporten … De postrevolutionaire regering organiseert massamanifestaties waar ook deze zogenaamde ‘flapper girls’ aanwezig zijn, van verpleegsters tot sportleraressen.’
Op datzelfde moment wordt boksen in Mexico populairder, vooral bij de arbeidersklasse. Ook vrouwen gaan boksen. Sommige kranten schrijven zelfs dat élke vrouw zou moeten leren boksen. De Amerikaans-Franse bokser Jeanne La Mar is het grote voorbeeld.
‘Het idee is dat vrouwen zich moeten kunnen verdedigen’, zegt Van Bavel. ‘Ze zijn meer aanwezig in de publieke ruimte, gaan uit werken, maar ze blijven kwetsbaar om het slachtoffer te worden van geweld. En vrouwen die leren boksen kunnen ook hun eigen man beter de baas.’
‘De uitsluiting van vrouwen is gebruikt om van boksen de viriele sport bij uitstek te maken, waarmee Mexico groot is geworden’
Daarnaast zou de sport vrouwen sterker en gezonder maken, wat hun moederschap ten goede zou komen. En het was een manier om dichter bij het schoonheidsideaal van de atletische, slanke vrouw te komen. Wat dan met de ‘scheve boksersneus’? ‘Mannen gaan ervan uit dat de boksende vrouwen alleen trainen, maar niet in de ring zullen vechten.’
Symbool van mannelijkheid
Dat denken ze dan verkeerd. Vrouwen stappen toch in de ring. Het publiek is in shock, leren de krantenartikels die Van Bavel bestudeerde. ‘Vrouwen mogen hun mooie gezicht niet in gevaar brengen.’ Naast boksen gaan vrouwen overigens ook worstelen, meer bepaald in lucha libre. Dat is een theatrale vorm van worstelen, die het midden houdt tussen een worstelwedstrijd en een acrobatische circusvoorstelling.
Eind jaren 1930 wordt het not done om als vrouw te boksen of te worstelen. De mannelijke bokser en worstelaar worden toonbeelden van ‘working class masculinity’ en groeien uit tot nationale helden. Vrouwen passen niet in dat plaatje. Die moeten vooral liefhebbende en ondersteunende moeders zijn. ‘De uitsluiting van vrouwen is gebruikt om van boksen de viriele sport bij uitstek te maken, waarmee Mexico groot is geworden.’
Tegelijkertijd komt in Mexico een katholieke president aan de macht, en met hem een elitair bestuur en traditionele normen over mannen en vrouwen. Boksen wordt bij wet verboden voor vrouwen. Vrouwelijke luchadoras worden alleen nog gedoogd buiten de hoofdstad.
‘Boksen wordt gezien als verwerpelijk voor vrouwen’, zegt Van Bavel. ‘Lucha libre is ook niet oké, maar het is minder bloederig. De vrouwen worstelen in badpak, waarbij mannen ongegeneerd naar vrouwelijke lichamen kunnen kijken. In de jaren 1950 trekt een groep luchadoras doorheen het land. Ze verdienen zelf de kost en onderhouden vaak andere familieleden. Verschillende van hen zijn alleenstaande moeders. Een van deze pioniers zou een lesbische vrouw geweest zijn. Dat alles strookt niet met het gedrag dat beleidsvoerders willen stimuleren. Het voorbeeld van deze transgressieve vrouwen dient onzichtbaar gemaakt te worden.’
‘Sinds vrouwen opnieuw mogen boksen en worstelen in Mexico-Stad zien we trouwens het tegenovergestelde. Atleten worden aangemoedigd om zich te seksualiseren. De hedendaagse Mexicaanse bokser Mariana ‘La Barbie’ Juárez, bijvoorbeeld, heeft ook voor Playboy geposeerd.’
Diep uitgesneden turnpakjes
En daarmee zijn we bij eerder onderzoek van Van Bavel aanbeland. Ze interviewde Playboy-modellen, en ook vrouwen die aan bodybuilding doen. ‘Ik ben geïnteresseerd in de seksistische dynamiek van de samenleving en hoe vrouwen tegen de stroom ingaan’, vertelt ze.
‘Boksen, bodybuilding, pornobladen: het zijn contexten waar mannen de plak zwaaien. Vrouwen die zich op dat terrein begeven, overschrijden sociale en lichamelijke normen. Ze worden vaak niet gerespecteerd, omdat ze zich seksualiseren of mannelijk terrein ‘infiltreren’.’
De seksualisering van vrouwen, in sport en andere zaken. Klinkt actueel? Inderdaad. Denk maar aan de Noorse handballers die een boete moesten betalen aan de Europese Handbalfederatie omdat ze weigerden te spelen in bikini. Of aan de denigrerende opmerkingen over het Belgische basketbalteam door sportjournalist Eddy Demarez.
Steeds meer MeToo-zaken komen aan het licht, ook in de sportwereld. Het idee dat vrouwen die er ‘losbandig’ bij lopen het zelf hebben gezocht als er iets gebeurt, is nog steeds wijdverspreid. ‘Het is heel lang de norm geweest dat vrouwen gewoon slikken wat er gebeurt, en zich zelfs schamen voor het wangedrag van anderen. Pas op het moment dat slachtoffers de stilte doorbreken, creëer je bewustwording. Het is dankzij vrouwen die het vertikken om te doen wat van hen verwacht wordt dat de samenleving verandert.’
En dat gebeurt uiteindelijk ook voor de boksende vrouwen in Mexico. Laura Serrano wordt in 1995 wereldkampioen boksen, maar mag door het verbod niet vechten in haar thuisstad.
Serrano vecht het verbod op boksen aan. Na veel debat wordt het in 1998 opgeheven. ‘De boksende vrouwen zijn hier de motor voor verandering geweest. Maar ze betalen ook vaak een prijs. Zo werd Serrano geboycot en kreeg ze nooit de kans om te vechten in Mexico-Stad.’
Van Bavel overweegt om ook in België de geschiedenis van boksen en worstelen te gaan onderzoeken. ‘Ik heb ontdekt dat er ook in België honderd jaar geleden vrouwen waren die worstelden. Het is een geschiedenis die compleet is vergeten, en daar wil ik graag de komende jaren in duiken.’
Marjolein Van Bavel
Marjolein Van Bavel studeerde geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen en trok vervolgens naar Londen. Ze promoveerde op onderzoek naar modellen voor Playboy. Na een bezoek aan Yale University als onderzoeksassistent verhuisde ze naar Mexico. Daar ging ze aan de slag als postdoc bij de Nationale Autonome Universiteit. Sinds kort is ze opnieuw in België, en verbonden aan het Centrum voor Mexicaanse Studies van de Universiteit Antwerpen. Ze is bestuurslid van de Vereniging voor Gendergeschiedenis (VVG) en lid van het Belgische Forum voor Gendergeschiedenis waar ze de drijvende kracht is achter het programma ‘Consent, Ethics and Activism: Re-thinking Historical Practice Post-MeToo’.
