In eigen geschreven liedjes delen personen in de gevangenis hun persoonlijke ervaringen en gevoelens. Als onderzoeker ontdek ik hierin heel wat informatie over hoe de samenleving in elkaar zit.
Het is een winterse maandagnamiddag en ik bevind me voor de imposante poort van de gevangenis van Leuven Centraal. Ik ben hier vandaag om muziek te spelen samen enkele mensen die leven in deze gevangenis.
Voordat ik de gevangenis binnen mag, moet ik eerst door de veiligheidscontrole. Deze kun je vergelijken met de controle in een luchthaven. Eenmaal door de veiligheidsscan, wacht de sport- en cultuurfunctionaris van De Rode Antraciet mij op om mij door de ondergrondse gangen van de gevangenis te gidsen.
Na een paar minuten wandelen komen we aan in de activiteitenvleugel. Dit is een gang waar alle lessen, gesprekken en andere activiteiten doorgaan. Onder de trap in deze vleugel, opent de functionaris een kleine deur. Vlak achter deze deur is er een steile trap naar beneden. We gaan samen de oneffen treden af en komen aan bij een laatste deur. Hierachter bevindt zich de befaamde ‘muziekkelder’.
De gevangenis van Leuven Centraal is momenteel de enige gevangenis in Vlaanderen waar medewerkers een ongebruikte kelderruimte omvormden tot een repetitielokaal. Hier kunnen mensen uit de gevangenis met hun band naartoe om samen muziek te spelen.
De kracht van muziek
De Leuvense muziekkelder is uniek, maar ook andere gevangenissen besteden aandacht aan muziek. Zo zetten gevangenissen diverse muziekprogramma’s op. Gedetineerde personen zingen samen in een koor, nemen deel aan een hiphop workshop, of volgen gitaarles.
Gezien de schrijnende omstandigheden in gevangenissen, zijn muziekprogramma’s een welgekomen afleiding. Muziek kan personen volledig absorberen. Het brengt een stukje van het ‘normale’ leven binnen. Maar muziek betekent meer dan alleen ontspanning. Als amateur muzikant die van haar passie haar onderzoek heeft gemaakt, kan ik zelf meespreken over de kracht van muziek.
Personen in de gevangenis ontdekken hun muzikale talenten en ontwikkelen vaardigheden die ook buiten de gevangenismuren van pas komen
Muziek is een zaadje dat je plant voor persoonlijke groei. Personen in de gevangenis ontdekken hun muzikale talenten en ontwikkelen vaardigheden die ook buiten de gevangenismuren van pas komen. Wanneer ze muziek maken luisteren ze naar elkaar – “vloeien de harmonieën over in elkaar?”, “zing ik in de juiste toonhoogte?” – en werken ze samen om elk nummer te perfectioneren. “Ik voel me zelfverzekerder,” is een veelgehoorde opmerking. Door het gevoel iets te bereiken, groeit hun zelfvertrouwen als nooit tevoren.
In mijn onderzoek heb ik persoonlijk gezien hoe muziek maken diepe emoties kan opwekken en mensen kan helpen om hun gevoelens te begrijpen. Tijdens één van mijn observaties had een jonge man een nummer geschreven over het overlijden van zijn nonkel. Telkens wanneer de band het nummer repeteerde, zag ik hoe de man tranen in zijn ogen kreeg. Maar laten we niet vergeten dat muziek maken ook vaak een plezierige bezigheid is, waarna deelnemers zich opgewekt voelen.
Een gevangenissysteem in crisis
De Belgische basiswet van 2005, bevestigt het recht van gedetineerde personen op creatieve en culturele activiteiten, zoals muziekprogramma’s. Ondanks het recht hierop, zorgen oude gevangenisgebouwen, de grote overbevolking, en de beperkte financiële middelen voor activiteiten, vaak voor een uitdaging om muziekprogramma’s op te zetten.
Muziek maken gebeurt vaak in een klaslokaal, een sporthal of in de kapel. Ruimtes die verre van ideaal zijn wat betreft akoestiek
Veel gevangenissen in België zijn gebouwd tussen 1850 en 1900. De oude gebouwen zijn niet ontworpen met het oog op muziek maken. Hoewel de gevangenis van Leuven Centraal een muziekkelder heeft, ontbreekt een ruimte voor muziek in andere gevangenissen. Muziek maken gebeurt vaak in een klaslokaal, een sporthal of in de kapel. Ruimtes die verre van ideaal zijn wat betreft akoestiek.
Ook de overbevolking in gevangenissen vormen een obstakel om muziekprogramma’s te implementeren. Deze situatie leidt herhaaldelijk tot stakingen van het personeel. Bij gebrek aan voldoende personeel wordt het groepsaanbod, waaronder muziekprogramma’s, als eerste stopgezet. Dit terwijl deze essentieel zijn voor personen om zich voor te bereiden op hun terugkeer naar de samenleving.
Sociale verandering door muziek
Terwijl de media non-stop verslag uitbrengt over de uitdagingen van ons gevangenissysteem, lijkt één essentiële stem te ontbreken: de stem van personen die leven in de gevangenis. Muziek kan een vertaalslag maken en hun verhaal vertellen.
Mensen die in de gevangenis terechtkomen dragen vaak een gevulde rugzak. Ze worstelen vaak met verschillende maatschappelijke problemen, zoals armoede en discriminatie. In hun eigen muziek delen ze persoonlijke ervaringen. Zo vertelde iemand mij dat hij in zijn rapteksten schrijft over gebeurtenissen uit zijn verleden, en luisterde ik tijdens mijn observaties naar eigen nummers over dakloosheid of woede ten opzichte van ouders.
“You gotta shit in the same place you eat” vat op een humoristische wijze de dagelijkse realiteit achter de muren samen
Zelfgeschreven liedjes kunnen ons ook een kijkje geven in wat er zich binnen de gevangenismuren afspeelt. Een mooi voorbeeld hiervan is het nummer “Hotel Leuven” van de band CELL(R), een band die bestaat uit zeven muzikanten en één kunstenaar die verblijven in de gevangenis van Leuven Centraal. Met dit nummer verwijst CELL(R) op een ironische manier naar de gevangenis van Leuven Centraal als zijnde een hotel. De zin “You gotta shit in the same place you eat” vat op een humoristische wijze de dagelijkse realiteit achter de muren samen.
CELL(R) bracht niet één nummer uit, maar een volledig album genaamd ‘Every day’ dat voor iedereen buiten de muren beschikbaar is en binnenkort zelfs te beluisteren is op Spotify. In november 2023 lanceerden ze hun debuutalbum met knallende optredens in de activiteitenvleugel in Leuven Centraal. Ik had het privilege om hierbij te zijn. Met een podium, dynamische lichteffecten en beelden geprojecteerd tot op het plafond, leek het alsof ik me bevond in de concertzaal van de Ancienne Belgique.
Het hele project is uniek en gebeurde nog nooit eerder. Op een creatieve manier laat gevangenismuziek ons kennismaken met de mensen achter de muren en ontdekken wij hun verhalen. Hopelijk blijft CELL(R) niet de enige band die hun muziek deelt en luisteren wij binnenkort op de radio ook naar liedjes gemaakt door personen in de gevangenis.
