Iedereen pornoster

Dit artikel verscheen in 2017 in Psyche&Brein en is terug actueel wegens de verspreidde naaktfoto's van enkele BV's. 

De woorden sextape en sexting (het versturen van naaktfoto’s en seksueel getinte berichten) leveren respectievelijk 43 en 16 miljoen hits op Google op. Het gaat om een fenomeen dat om zich heen grijpt. Sterren als Pamela Anderson, Kim Kardashian en Jennifer Lopez zagen hun sekstapes of sexts opduiken op het internet, tot grote vreugde van sommige surfers. Maar ook Jan Modaal houdt ervan zichzelf naakt te filmen.

In een peiling uit 2013 van het Franse onderzoeksbureau Ifop geeft een kwart van de Fransen tussen 15 en 24 jaar toe zichzelf al naakt te hebben gefilmd of gefotografeerd of van plan te zijn dat te doen. In 2014 zei 11 procent van de Franse volwassenen al eens een vrijpartij met hun partner te hebben gefilmd of gefotografeerd. Bij Fransen onder de 35 is het maken van sekstapes in vijf jaar tijd verdubbeld, concludeert het Ifop.

Ook in België en Nederland gaat het allerminst om een marginaal fenomeen. Van de Belgische jongeren zegt 8 procent wel eens aan sexting te doen, en een kwart van de jongeren heeft wel eens een pikante foto ontvangen. De cijfers komen uit het onderzoek Apestaart­jaren 2016 door LINC, Mediaraven en de Universiteit Gent. In Nederland loopt het percentage van middelbare scholieren dat wel eens aan sexting doet op tot 23 procent. Bijna 60 procent heeft wel eens zo’n foto of filmpje ontvangen (peiling van Sense, 2014). Van de volwassen Nederlanders heeft bijna een op de tien al eens een vrijpartij gefilmd, zo blijkt uit een peiling die Maurice de Hond afgelopen zomer uitvoerde.

Amateurporno of real sex?

De sekstape verwijst natuurlijk naar de pornowereld, meer bepaald naar de ‘amateurcategorie’, die koppels opvoert in hun huiselijke omgeving. Dit genre, dat erg authentiek overkomt, neemt een hoge vlucht. Pornoliefhebbers verkiezen the real stuff boven professionele films waarbij je je kan afvragen of de acteurs wel genieten van wat ze doen. Getrukeerde ejaculaties, kreten van genot ‘afgelezen’ van het script, gefakete orgasmes en erecties die aanhouden dankzij een of ander spuitje … Dat alles drukt de opwinding bij het kijken.

Bij amateurvideo’s gaat het om volwassenen die vrijen met wederzijdse instemming, en als kijker kan je je voorstellen dat ze zichzelf filmen uit genot of uit ‘verdorvenheid’, en dat ze een e­xhibitionistisch kantje hebben. Dat idee verlost de kijker van enig schuldgevoel over zijn opwinding.  Sommige van die pornofilms zijn inderdaad gemaakt door vrijwilligers. Andere zijn gemaakt met acteurs en imiteren enkel de amateurfilms.

Toch staan ook deze video’s voor veel liefhebbers nog niet dicht genoeg bij de realiteit. ‘Geen enkele van mijn relaties heeft ooit geleken op de totale begeerte die op het scherm wordt getoond.’ Deze indruk is wat psychologe Kristina H­ofer van de Universiteit van Wenen onder meer onthoudt uit haar onderzoek bij consumenten van pornofilms. De kijkers geloven porno niet, ondanks de pogingen om er een realistisch kantje aan te geven.

De sekstape verhelpt het gebrek aan authenticiteit en realisme van de ‘traditionele’ pornografie. Film je jezelf, dan is alles authentiek en komt er geen bedrog of mishandeling bij kijken. Het betekent toegang tot real sex, het ideaal van authenticiteit.

Dat ideaal kan omslaan in een nachtmerrie als je eigen intieme scènes worden onthuld aan het grote publiek. En dat gebeurt niet zelden. Sekstapes en sexts worden gedeeld met de partner. Het verklaart waarom heel wat mensen de sekstape in een privé- en intimistisch kader accepteren. Maar wat als de relatie stukloopt en de liefde omslaat in haat? Dan wordt de sekstape snel een instrument van wraak of chantage.

Er bestaat zelfs een (Engelse) term voor: revenge porn bestaat uit het verspreiden van intieme video’s van een ex op wie je je wilt wreken. Internet heeft de explosieve kracht van de sekstape vertienvoudigd, met soms tragische gevolgen als een tienermeisje zelfmoord pleegt na de publicatie van haar intieme foto’s op de sociale media. Het gevaar is duidelijk aanwezig en kan iemands imago aan diggelen slaan. Toch wagen velen zich aan het avontuur. Waarom?

Een cadeautje met soms nare gevolgen

De meerderheid van de mannen en vrouwen wordt opgewonden bij het bekijken van seksueel getinte beelden. In de hersenen heeft een neurochemische reactie plaats, vergelijkbaar met het effect van drugs, wat verklaart waarom porno kijken soms een verslaving wordt. Het effect van opwinding wordt vele keren groter als je jezelf ziet op die beelden. Een man die zijn eigen exploten ziet, is vervuld van viriele trots. Hij wordt opgewonden van het bewonderen van het lichaam van zijn partner, dat op zijn mooist is door het genot, of ervaart plezier door het overtreden van de regels: er zijn meerdere motivaties om een sekstape te draaien. Het risico maakt sekstaping nog opwindender.

Vrouwen zien hun naaktheid vaak als een soort cadeautje voor hun partner. Een vorm van zelfopoffering dus. Maar ook een identificatieproces … Wetenschappers van Queen’s University in Canada toonden in 2007 aan dat vrouwen graag andere vrouwen zien vrijen of zichelf bevredigen. Zichzelf regisseren in een sekstape zou een versmelting creëren tussen het beeld van een pornoster en het beeld van zichzelf. Nog een ander ingrediënt: de overtreding.

Dezelfde onderzoekers hebben aangetoond dat vrouwen opgewonden worden van het kijken naar beelden van parende bonobo’s, wellicht als gevolg van het exotische of ongewone daarvan. Exhibitionistische fantasieën komen ook vaak voor bij vrouwen, wat ik zelf heb vastgesteld in een studie uit 2009. Vrouwen doen dus aan sekstaping omwille van een cocktail van motieven: het overtreden van de regels, altruïstische zelfopoffering om de partner te bevredigen, het genot een ‘ster’ op het scherm te zijn, het plezier zichzelf naakt tonen en het opwinden van de man.

Jennifer Bossio van de universiteit van Kingston in Canada heeft in 2014 aangetoond dat mannen een grotere subjectieve en genitale opwinding ervaren als zijzelf een dominerende of actieve rol hebben. Ze beleven een vorm van viriele en erotische bevrediging als hun filmpartner een zogenaamde seksuele norm overschrijft. Dikwijls hou­den ze ervan op te scheppen dat ze met hun partner ‘erg gedurfde zaken’ doen. De sekstape is dan het onweerlegbare bewijs van hun mannelijke prestaties.

Tegelijkertijd opwindend en bereikbaar voor een grote meerderheid: waar zal sekstaping stoppen? De moeilijkheden van de Franse voetballers tonen aan dat de zaak snel in een klucht kan veranderen als je geen zelfcontrole hebt. Programma’s voor de seksuele en emotionele opvoeding van jongeren zouden daar rekening mee moeten houden. Het gaat erom jongeren uit te leggen welke voorzorgen ze moeten nemen om  een schandaal à la Valbuena te voorkomen.