Kan partydrug MDMA patiënten met een trauma helpen?

Een verkrachting, een ongeluk, een vechtpartij of hiervan getuige zijn. Eén gebeurtenis kan een mens voor altijd tekenen. Eén enkel voorval kan zo diep inwerken dat je gedrag en manier van denken nooit meer hetzelfde zijn – zelfs je DNA kan zijn aangepast na een traumatische gebeurtenis. Wat voorheen nog licht irritant was, wordt opeens ondraaglijk, iets alledaags als een bezoek aan de supermarkt een helletocht.

De ‘Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders’ (DSM) spreekt in zo’n geval van een ‘posttraumatische stressstoornis’ (PTSD). Hoezeer een trauma je verandert, verschilt van mens tot mens, en hoe een trauma de persoonlijkheid precies verandert, is nog niet helemaal duidelijk. De gevolgen zijn beter bekend. ‘Psychologische fragmentatie, verlies van een gevoel van veiligheid, vertrouwen en zelfwaarde en verlies van het samenhangend zelfgevoel’, valt te lezen in de DSM – het zijn dé symptomen van PTSD.

Volgens de ‘International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems’ (ICD-10) bestaat er nog een sterkere, complexere vorm van PTSD met nog ernstiger gevolgen: v­ijandigheid, wantrouwen, terugtrekking, gevoelens van leegte, hopeloosheid en vervreemding. De Australische onderzoekers Ruth Beltran en Derrick Silove voegen daar in geval van een extreem trauma nog impulsiviteit, lichamelijke klachten, ‘overlevendensyndroom’ en verstoorde emotionele reacties aan toe.

Eén ervaring kan een mens dus veranderen, zoveel is duidelijk, en zeker niet in positieve zin. Maar: kan het ook omgekeerd? Dat vroegen de onderzoekers binnen de ‘Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies’ (MAPS) in de VS zich af. Is een plotselinge positieve ommekeer ook mogelijk? Kan je in één klap bevrijd zijn, voor altijd?

Ja, is sinds kort het antwoord. Dat is mogelijk. Met behulp van 4-methyleendioxymethamfetamine (MDMA), de werkzame stof in XTC. Samen met gesprekstherapie kan je binnen één sessie verlost zijn van een trauma. Voor altijd. Mark Wagner (Medical University in South Carolina) publiceerde zijn baanbrekende resultaten samen met de onderzoeksgroep MAPS in augustus 2017 in het Journal of Psychofarmacology.

‘Ons project begon bijna twintig jaar geleden’, vertelt Wagner. ‘We vonden toen een ontzettend krachtig effect. Onze proefpersonen hadden een extreme, therapieresistente vorm van PTSD. Toch werden ze tot mijn grote verbazing vrijwel meteen beter, na één
sessie psychotherapie in combinatie met MDMA.’

Nu, 19 jaar later, is het resultaat van die eerste experimenten voldoende gestaafd met verder onderzoek en kan niemand er meer omheen. De ‘partydrug’ MDMA blijkt een enorme hulp bij het verwerken van een psychotrauma. Interessant is ook dat de persoonlijkheid van de patiënten blijvend is veranderd na de therapie. Ze scoren na de behandeling hoger op de karaktertrek ‘openheid’, die samenhangt met onder andere creativiteit, gevoel voor esthetiek en intellectuele interesse, en een stuk lager op ‘neuroticisme’, een karaktertrek die verband houdt met angst, vijandigheid en depressie. En dat blijft zo.

Hoe deze miraculeuze verandering precies tot stand komt, is nog niet duidelijk. Wagner en zijn collega’s vermoeden dat de herbeleving van het trauma een stuk draaglijker wordt na inname van de drug. MDMA brengt je naar een ‘post-orgastische ontspanning en ontvankelijkheid’, zo leggen ze uit in hun paper. Dat kan de emotionele angst tijdens de herinnering van de traumatische gebeurtenis wegnemen. Daarnaast zorgt inname van MDMA vaak voor een liefdevol gevoel, wat een positieve invloed kan hebben op het contact en vooral het vertrouwen tussen therapeut en cliënt.

De psychologen Teri Krebs en Pal-Orjan Johansen hebben eveneens onderzoek gedaan naar de werking van MDMA bij angstklachten. Zij concluderen dat de vermindering van angst inderdaad een belangrijke factor is in de werking van het middel, net als de versterking van vertrouwensgevoelens. Krebs en Johansen zijn verbonden aan de Universiteit van Noorwegen en willen met hun eigen organisatie EmmaSofia MDMA en psilocybine, de actieve stof in paddo’s, synthetiseren voor gebruik in de psychiatrie.

Een van de belangrijkste stoffen die in de hersenen vrijkomen na het gebruik van MDMA is serotonine. Die stof wordt vaak gelinkt aan gevoelens van blijdschap en geluk. Tegelijk komt ook oxytocine vrij, een hormoon dat een rol speelt bij  verwantschap, vertrouwen en de perceptie van emoties bij jezelf en anderen.

Oxytocine zou de activiteit van de amygdala verminderen bij stimuli die angst oproepen – de amygdala speelt een sterke rol in de beleving van angst, weten we. Vermoedelijk heeft die verminderde activiteit ook invloed op de samenwerking tussen de amygdala en een gedeelte van de prefrontale cortex. Daar zou de ventromediale prefrontale cortex sterker geactiveerd worden. Dat gaat emotionele vermijding van het trauma tegen.

En dan zijn er nog de verhoogde niveaus van norepinefrine en cortisol na MDMA-inname. Die zouden eveneens kunnen helpen bij de emotionele betrokkenheid bij de traumaverwerking.

Dat alles samen zorgt er dus voor dat je minder bang bent om de traumatische gebeurtenis te herbeleven. Tegelijk hou je een sterke ‘aanwezigheid van geest’, zodat je het trauma ook gaat verwerken.

Daarnaast zijn er nog de effecten op het gedrag, en dan vooral de spraak. MDMA maakt de tongen los. Recent onderzoek van neuropyscholoog Matthew John Baggot (University of Chicago) laat zien dat je na MDMA-gebruik vaker emotionele en sociale woorden gebruikt dan na het slikken van een placebo. Het klinkt aannemelijk dat een lossere, vrijere manier van spreken kan helpen bij de verwerking van een trauma.

Alles bij elkaar opgeteld lijkt MDMA een wondermiddel. Toch waarschuwen de MAPS-onderzoekers voor roekeloos huis-tuin-en-keukengebruik. Het effect van MDMA is alléén in een therapeutische context heilzaam voor PTSD, stellen ze. In elke andere situatie kan net zo goed het omgekeerde gebeuren. Lichamelijke gevaren zijn er in de therapeutische setting nauwelijks. MDMA beïnvloedt het geheugen na de inname. Maar er zijn geen aanwijzingen voor schadelijke langetermijneffecten en de stof is fysiek niet verslavend.

De proefpersonen kregen 125 milligram MDMA. Als die dosis goed beviel, konden ze nog eens 62 gram innemen. Ter vergelijking: in een XTC-pil zit 80 tot 160 milligram MDMA.

Aan de universiteit van Maastricht is neuropsycholoog Kim Kuypers al enige tijd bezig met het onderzoek naar de therapeutische effecten van MDMA. Sterker nog, ze is van plan om als eerste ‘MDMA-therapie’ te geven in Vlaanderen. Ze is blij met de resultaten van haar Amerikaanse collega’s.

‘We hadden het al langer zien aankomen’, vertelt ze. ‘Ik ben blij dat het nieuws nu doorsijpelt naar de ‘hele’ wereld. Een keerzijde is dat patiënten hoop krijgen en enthousiast zijn over deze mogelijke therapie, terwijl het nog enkele jaren zal duren voor ze echt in de spreekkamer terecht zal komen. In de VS gokken ze op 2021.’

De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) heeft in augustus publiekelijk ingestemd met de resultaten van de MAPS-studie. Daardoor wordt de kans groot dat het middel daadwerkelijk op de markt komt in de VS.

‘MAPS wilde MDMA in combinatie met psychotherapie goedgekeurd krijgen door de FDA’, zegt Wagner, ‘en het ziet ernaar uit dat dat zal gebeuren.’ Zijn collega’s zoeken momenteel geld voor de laatste fase van het onderzoeksproject – de fase 3-studie, waarin de therapievorm wordt getest op grotere groepen patiënten met PTSD.

‘In Nederland bereiden we een fase 2-studie voor’, zegt Kuypers. Die moet in kleine steekproeven nagaan wat het effect van de behandeling is op lange termijn. ‘En er lopen gesprekken met het Europees Geneesmiddelenbureau over goedkeuring in de Europese Unie.’

De tijd lijkt hoe dan ook rijp. Misschien is dat wel de grootste verdienste van het wereldwijde onderzoek naar het ‘extasepoeder’: MDMA lijkt langzaam maar zeker algemeen geaccepteerd te worden als therapeutisch hulpmiddel.