'Laat studenten een volgende anderhalve-metersamenleving mee vormgeven'

'Vanuit psychologisch perspectief heb ik zelden zulke domme maatregelen gehoord, hier komt opstand van.'

Dat zei psycholoog en gedragstherapeut Martin Appelo over de corona-aanpak van de Nederlanse minister-president Mark Rutte c.s. in het NOS Radio 1 Journaal (22/4). Mensen die een beetje nadenken, zouden de intelligente lockdown niet langer accepteren. Er zou veel te veel aandacht zijn voor de intensive care, terwijl bedrijven failliet gaan, de werkloosheid rap stijgt en veel mensen met een andere kwaal dan corona niet meer naar het ziekenhuis durven. ‘Levende wezens zijn bereid draconische maatregelen te accepteren als ze in acuut gevaar zijn,’ wist Appelo. ‘Dan doen ze alles om hun leven te redden, maar als het acute gevaar minder wordt, wordt de lange termijn weer belangrijker en gaan mensen weer nadenken over de toekomst. Ze keren zich dan tegen maatregelen die de lange termijn van hun leven naar de bliksem helpen’.

Buiten dat zijn voorspelling niet uitkwam, de timing en opruiende toon van Appelo vond ik niet verstandig. Maar onzinnig is zijn kritiek natuurlijk niet. Die intelligente lockdown heeft onze bewegingsvrijheid danig ingeperkt, dat knaagt aan het fundament van onze democratie. Appelo heeft het recht een tegendraadse mening te hebben én te verkondigen – onze veerkrachtige democratie kan wel een stootje hebben. Prima dat hij veel kritiek kreeg; dat daaronder ook strafbare doodsbedreigingen zaten, geeft evenwel zeer te denken. Bij de radio bleek men evenmin gecharmeerd van zijn provocatie. Hij was jarenlang vaste medewerker van het programma Nieuws & Co, vaak meermalen per week, maar sinds dat optreden in het NOS Radio 1 Journaal niet meer. Hetgeen toch aan censuur doet denken, aldus Appelo op LinkedIn.

Het is een raar bruggetje, maar rare bruggetjes mogen in een democratie. Afgelopen week was ik uitgenodigd een workshop te geven over psychologische veerkracht aan een groep van zo’n zestig masterstudenten Industrial Design aan de Technische Universiteit Delft – “gewoon” thuis vanuit mijn werkkamer, via Zoom. De workshop begon ik met uitleg over dat psychologische veerkracht een aanpassingsproces is om te dealen met tegenslagen in het leven, dat die veerkracht een soort motor is om je zo constructief mogelijk door moeilijke tijden te navigeren. Ook gaf ik wat tips hoe die psychologische veerkracht in deze voor iedereen nieuwe corona-tijden te verhogen – met als belangrijkste tip dat je niet te veel naar tips moet luisteren en vooral zelf moet uitvinden wat voor jou persoonlijk goed werkt.

Het meest bijzondere was dat ik de studenten een ontwerpopdracht mocht geven. Bedenk iets gebaseerd op jouw ervaringen, verbazing, frustraties et cetera nú, zo legde ik ze voor, dat bij een nieuwe corona-uitbraak of een nieuwe pandemie een lockdown straks aangenamer en leefbaarder zal maken. De studenten werkten er in groepjes aan, en aan het eind van de dag presenteerden ze zestien ideeën. Mijn psychologische veerkracht kreeg een enorme boost van hun voorstellen om onder meer thuis scheiding tussen werk en privé beter te markeren, uitstelgedrag aan te pakken, van het staan in een wachtrij een belevenis te maken en stemmingswisselingen via een game een positieve draai te geven.

Studenten zijn hard getroffen door de coronacrisis, velen zijn hun bijbaantje kwijt. Van hen wordt een grote opoffering gevraagd, en dat doen ze voorbeeldig. Mijn les van deze workshop: naar studenten – toch stemgerechtigde burgers – moet bij de aanpak van een volgende pandemie veel meer geluisterd worden. Laat ze meedenken, geef ze medezeggenschap, laat ze een volgende anderhalve-metersamenleving mee vormgeven. Dat zal de leefwereld voor ons allemaal verrassend veraangenamen – moge de creatieve ideeën van deze internationale groep studenten Industrial Design aan de TU Delft daartoe ter inspiratie dienen.

Burgerparticipatie staat aan de TU Delft sowieso hoog in het vaandel. Kort na die workshop stuitte ik op onderzoek van Niek Mouter van de faculteit Techniek, Bestuur en Management. Onder liefst dertigduizend Nederlanders had hij met collega’s afwegingen en voorkeuren voor versoepeling van de coronamaatregelen geïnventariseerd. Nederlanders blijken onder meer voor een beperkte versoepeling te zijn zodat het zorgsysteem niet te zwaar overbelast wordt en vinden dat kappers weer open mogen. Weliswaar niet echt verrassende uitkomsten, maar Mouter gebruikt daar een fraaie methode voor: de Participatieve Waarde Evaluatie (PWE).

Met die methode nemen respondenten als het ware plaats op de stoel van de overheid. In een game-achtige setting krijgen ze een keuze aan maatregelen voorgelegd met daarbij te verwachten consequenties voor bijvoorbeeld sterftecijfers of economie. Het weer openen van zeg horeca of sportscholen is economisch goed, maar leidt ook tot toename van het aantal coronabesmettingen – dat weer de druk op de zorg verhoogt. Door zelf aan de knoppen te draaien, krijgen mensen inzicht in negatieve en positieve gevolgen van diverse maatregelen en de complexiteit waarvoor beleidsmakers staan, stelt Mouter. ‘Deelnemers worden zich bewust van de effecten van hun keuzes. Iets dat ze eerst een goed idee vonden, blijkt dan negatieve consequenties te hebben. Zo kun je ze meenemen in de duivelse dillema’s van besluitvorming.'

Als op de aanstaande persconferentie van 20 mei de nieuwe besluiten aangaande de coronamaatregelen van de regering bekend zijn, gaan Mouter en zijn collega’s weer verder met nieuw PWE-onderzoek naar de keuzes op de langere termijn. Het lijkt me een goed idee als Martin Appelo dan een van de participanten zal zijn. Hoe dan ook hoor ik straks graag op de radio zijn mening over die besluiten.