Hersenwetenschappers hebben ontdekt welke rol seksueel verlangen speelt bij een goede, langdurige relatie.
Liefde en lust worden vaak als tegenpolen gezien. Liefde wordt daarbij meestal verheerlijkt als kracht die twee zielen met elkaar verbindt, terwijl lust de vluchtige duivel is die de boel op elk moment kan ontwrichten. Volgens neurowetenschappers blijken lust en liefde nauwer met elkaar samen te werken dan tot nu toe werd gedacht. De beste relaties bevatten inderdaad elementen van beide.
Onze gespleten kijk op liefde en lust dateert al uit de oudheid. Als onderwerp van academisch onderzoek is liefde bijna een eeuw oud en wordt meestal behandeld in boeken over sociale psychologie. Psychologen, primatologen en neurowetenschappers hebben liefde gedefinieerd als een intens en complex gevoel van diepe affectie. Ze zijn die dan ook gaan zien als dé sleutel tot paarvorming op lange termijn en hechte relaties. De eerste psychologische hulpmiddelen om liefde te meten kwamen er in de jaren 1940. In 2011 telden psychologe Elaine Hatfield en haar collega’s (University of Hawaï) in de bestaande literatuur inmiddels 33 schalen om de gradaties in liefde te meten.
Jekyll en Hyde
Daar staat tegenover dat onderzoekers lust van oudsher hebben beschouwd als niet veel meer dan een ongecontroleerde seksuele drift. De wetenschappelijke studie van lust was taboe. Alleen artsen, psychiaters of sekstherapeuten die sociale en gedragsproblemen behandelden, hielden er zich soms mee bezig. Als het thema lust dan toch eens in de wetenschappelijke literatuur opdook, werd het steevast voorgesteld als een archaïsche emotie. Het was een gevoel dat onderdrukt of genegeerd moest worden, uit vrees dat het de sociale orde zou verstoren of zou uitgroeien tot een verslaving die onze rede, emoties en gedrag op slinkse wijze zou gijzelen. Vandaag maken beeldvormingstechnieken het mogelijk om ons in de relatie tussen lust en liefde te verdiepen. Sommig onderzoek lijkt de Jekyll en Hyde-achtige tweespalt te bevestigen. Zo hebben bepaalde studies bijvoorbeeld uitgewezen dat liefde en lust allebei unieke kenmerken in het brein hebben, wat doet vermoeden dat ze van elkaar gescheiden kunnen worden. Onze hersenen zijn in staat om lust op te wekken zonder dat er liefde aanwezig is, en omgekeerd. Zo voerde psycholoog Dorothy Tennov (University of Bridgeport) halfweg de jaren 1960 een onderzoek uit bij 500 mensen. Hierin verklaarden 53% van de vrouwen en 79% van de mannen zich akkoord met de stelling: ‘Ik heb al seksuele aantrekkingskracht gevoeld zonder enig spoor van liefde’. Verder waren 61% van de vrouwen en 35% van de mannen het eens met de stelling: ‘Ik ben al verliefd geweest zonder enige behoefte aan seks’.
Vandaag heeft modern hersenonderzoek met beeldvormingstechnieken bovendien duidelijk gemaakt dat het netwerk voor lust en dat voor verslaving elkaar flink overlappen. Dat kan erop wijzen dat de drang die gepaard gaat met lust ook leidt tot impulsiviteit, een gebrek aan zelfbeheersing en het nemen van risico’s.
Ander onderzoek laat een complexer en meer synergetisch verband tussen liefde en lust zien. Beide ervaringen kunnen hersengebieden activeren die te maken hebben met emoties als euforie, beloning, motivatie, verslaving en lichaamsbeeld. Bovendien activeren lust en liefde andere onderdelen van dezelfde hersenstructuren: de insula en het striatum.
Liefde en lust in de insula
Onze recente meta-analyse van 20 studies met alles bij elkaar 429 deelnemers onthulde dat bij lust eerder het achterste gebied van de insula wordt geactiveerd, terwijl de voorste insula actiever wordt bij liefde. Dat verschil tussen voor en achter weerspiegelt een breder organisatieprincipe in het brein: vaak zijn de voorste gebieden betrokken bij actuele concrete ervaringen, gevoelens en responsen, terwijl de achterste gebieden eerder instaan voor de integratie van abstracte concepten, die gaan van een ver verleden tot een alternatieve toekomst. Volgens dit model is lust dus geworteld in specifieke zintuiglijke en motorische ervaringen, terwijl liefde een abstractere en meer toekomstgerichte rooskleurige kijk is op deze ervaringen met een ander.
Onderzoek geeft verder aan dat de activiteit van de achterste insula naar voren verschuift wanneer lust zich in liefde ontwikkelt. Dat heerlijke lustgevoel (dat achteraan ontvlamt) wordt dus aangevuld met een abstracter gevoel van affectie (dat vooraan ontstaan). Een soortgelijk patroon van liefde en lust speelt zich ook af in het striatum. Daar gebeurt de verschuiving dan van boven naar beneden.
Wetenschappelijk onderzoek laat nu vermoeden dat bij de sterkste relatievorm, de passionele liefde, zowel de basiscentra van liefde als die van lust geactiveerd worden. Passionele liefde ontstaat in het neurale lustcircuit, dat ervoor zorgt dat zintuiglijke ervaringen beloond en driften bevredigd worden. Geleidelijk worden daar andere hersengebieden aan toegevoegd die te maken hebben met beloningsverwachting, gewoontevorming en abstracte voorstellingen en controle.
Combinaties
Toch komt het niet noodzakelijk tot dit resultaat als je lukraak twee mensen samenzet: sommige ontmoetingen zijn gedoemd om onenightstands te blijven. Liefde en lust komen in alle mogelijke combinaties voor: met één, beide of geen van beide emoties aanwezig, en dan ook nog in elke mogelijke gradatie, van zwak tot sterk. Door al die combinatiemogelijkheden krijg je dus een gevarieerd palet van banden. Als twee mensen dezelfde emoties ervaren, kan de relatie leiden tot passionele liefde (veel lust, veel liefde) of tot een band tussen goede kennissen (een klein beetje lust en liefde), een onenightstand blijven (veel lust, weinig liefde) of kameraadschappelijke liefde worden (zoals in een vriendschappelijk huwelijk). Wanneer de gevoelens van beide mensen echter uiteenlopen, krijgt de één soms ongewenste aandacht over zich heen en moet de ander misschien onbeantwoorde liefde of lust verwerken. Ideaal is dus dat het aandeel liefde en lust bij beide betrokkenen ongeveer gelijk is, zodat ze samen tot een gezond evenwicht tussen liefde en verlangen kunnen komen. Dat geeft de grootste kans op een stabiele, monogame relatie. Maar waar het verhaal tussen twee mensen ook naartoe gaat, de helft van de pret blijft natuurlijk de weg erheen.
