‘Sociale media hebben een slechte invloed op onze (geestelijke) gezondheid’, zo luidde de belangrijkste conclusie uit onderzoek dat afgelopen jaar door Royal Society for Public Health (RSPH) werd gehouden. Dit klinkt alarmerend. Of is een nuance op z’n plek?
Uit het onderzoek – gehouden onder 1470 Britse jongeren in de leeftijd van 14-24 jaar – bleek dat photosharing platform Instagram de slechtste invloed heeft. Zo heeft Instagram een negatieve invloed op het lichaamsbeeld en de slaapkwaliteit van jongeren en stimuleert het de angst om dingen te missen – ook wel bekend als het fenomeen Fear Of Missing Out.
We meten ons eigen ‘geluksgevoel’ af aan hoe dit in verhouding tot anderen staat
'Hoewel de platforms bedoeld zijn om jongeren met elkaar te verbinden, wakkeren ze bij sommigen een geestelijk gezondheidsprobleem aan', stelt Shirley Cramer van RSPH in The Telegraph. 'Het is interessant om te zien dat Instagram, maar ook Snapchat, het slechtst scoren. Beide platforms zijn voornamelijk gericht op beeld en het lijkt erop dat juist dit gevoelens van angst en onkunde oproepen.'
Ongepolijste content goed voor sociale omgang
Dat het geluksgevoel doorgaans afneemt wanneer er continu prachtige kiekjes uit het leven van anderen bekeken worden op sociale media, herkent mediapsycholoog Mischa Coster ook: 'Mensen trekken vaak een sociale vergelijking. We meten dus ons eigen ‘geluksgevoel’ af aan hoe dit in verhouding tot anderen staat. Als je op Instagram en Facebook foto’s langs ziet komen van vrolijke mensen die op vakantie zijn, sushi eten, een nieuwe auto kopen of op een gaaf feest staan, dan gaat die vergelijking al snel in een negatieve richting voor ons eigen geluksgevoel.'
Hiertegenover staat dat YouTube in hetzelfde onderzoek vrij goed scoort en zelfs een positieve uitwerking heeft op zelfexpressie, emotionele steun en begrip voor andermans gevoelens. 'Dit komt denk ik door de content van vloggers', stelt Coster. 'Vloggers ontlenen hun online bestaansrecht aan echte, ongepolijste, content. Hierdoor raken ze bekend met het ‘echte leven’. Dingen als relaties, sociale omgang en omgaan met verlies komen namelijk allemaal voorbij. Ik denk dat vloggers gemiddeld genomen een positief effect op tieners hebben. Ze verbreden het wereldbeeld van de kijkers en laten ze in aanraking komen met situaties, gevoelens en emoties die ze anders waarschijnlijk niet zo snel of niet frequent zouden ervaren.'
Slecht slapende jongeren
Het hierboven aangehaalde onderzoek staat natuurlijk niet op zichzelf. Uit onderzoek van het CBS – gehouden in 2015 onder 4000 jongeren tussen de 12-25 jaar – blijkt dat jongeren slechter slapen, zich minder goed kunnen concentreren en slechter presteren op school. Bijna de helft van deze jongeren (47%) zegt dat sociale media een negatieve invloed hebben op een of meerdere onderdelen van hun leven. Bijna een kwart van de ondervraagde meisjes zegt zelfs niet zonder WhatsApp, Facebook of Instagram te kunnen.
Mediapsycholoog Coster: 'Mijns inziens is het feit dat ze slechter slapen puur doordat ze later gaan slapen. Bij de slechtere concentratie en prestaties vermoed ik dat stress een rol speelt. Ik bedoel dan geen stress in de vorm van drukte, maar stress in de vorm van malende gedachten - waardoor ze steeds opnieuw weer de sociale media bekijken.'
Zelfde gebieden actief als bij gokken
Jongeren geven dus zelf aan dat sociale media negatieve invloed hebben op sommige delen van hun leven. Iets anders wat vaak wordt geroepen, is dat sociale media verslavend zouden werken. Dit is vooralsnog niet wetenschappelijk vastgesteld. Wel is in een ander onderzoek naar voren gekomen dat dezelfde hersengebieden die actief zijn bij gokken of het eten van chocolade – ook een verhoogde activiteit vertonen tijdens sociale media-gebruik.
Bij dit experiment, gehouden door de Universiteit van Californië (UCLA), werd door een hersenscan de activiteit in het genotscentrum van 32 tieners (tussen de 13 en 18 jaar) gemonitord. Ondertussen kwamen er gedurende 12 minuten 148 foto’s voorbij, waarbij zij de hoeveelheid likes zagen die de andere deelnemers de foto hadden gegeven. Tussen deze foto’s zaten 40 foto’s van de deelnemers zelf. In werkelijkheid was dit aantal likes echter gemanipuleerd door de onderzoekers. Lauren Sherman, onderzoeker bij UCLA: 'Als de tieners hun eigen foto zagen met een hoog aantal likes, zagen we een toename van activiteit in de nucleus accumbens (genotscentrum), maar ook in de regio die bekend staat als het "sociale brein".'
Meer likes en sneller liken
Een andere opvallende uitkomst van dit wetenschappelijke experiment is het feit dat bij de beslissing of ze een foto van iemand anders zouden liken of niet, de tieners in hoge mate werden beïnvloed door het aantal likes dat de foto al had. Sherman: 'We lieten aan de helft van de tieners een foto zien met veel likes en aan de andere helft exact dezelfde foto – maar dan met de helft van de likes. De helft die de foto met meer likes zag, was eerder geneigd deze te liken dan de andere helft. Tieners reageren dus anders op informatie als ze geloven dat het door anderen als leuk wordt gezien.'
Mediapsycholoog Coster nuanceert: 'Dit is absoluut waar, maar geldt niet enkel voor tieners. Vanuit de psychologie weten we dat veel mensen het kijken naar wat anderen doen als een van de hoofdstrategieën gebruiken om een beslissing te nemen. Dit geldt dus voor de mens an sich. Dit schildert men alleen vrij negatief af onder de noemer "kuddegedrag". In essentie is dit echter een heel valide manier om twijfel te reduceren over beslissingen.'
'Daarbij komt natuurlijk voor de groep (tieners) dat zij bovengemiddeld bezig zijn met identiteitsvorming en fitting in: ze zijn hier extra gevoelig voor. Ook het feit dat er een toename van activiteit in het genotscentrum is wanneer ze een hoog aantal likes zien, houdt natuurlijk nog niet in dat we kunnen concluderen dat sociale media verslavend zijn. Je kunt er ook anders naar kijken: iets wat heel veel mensen doen, waardoor omgangsvormen zijn veranderd en dat geaccepteerd is door de omgeving, heet gewoon een maatschappelijke ontwikkeling. Niet een verslaving.'
