Muziek, beweging en emoties liggen in elkaars verlengde. Het Gentse Instituut voor Psychoacoustica en Elektronische Muziek, kortweg het IPEM, neemt die verbanden uitgebreid onder de loep, wat tot verrassende inzichten en toepassingen leidt.
Als je muziek beluistert of produceert, gebeurt er niet alleen iets in je hoofd, maar ook met je lichaam en de bewegingen die je maakt. Onbewust stem je je loopritme af op de muziek waar je naar luistert, en een muzikant kan als het ware één worden met zijn instrument. Embodied Music Cognition heet dat laatste.
Aan het IPEM, onder leiding van professor Marc Leman, bestudeert een dertigtal onderzoekers de verbanden tussen muziek, beweging en emotie. ‘Want muziek heeft effect op wat we doen en hoe we bewegen’, zegt onderzoeker Micheline Lesaffre, doctor in de muziekwetenschappen. ‘Wij meten die effecten met allerlei nieuwe technologie en ontwikkelen van daaruit toepassingen die in het dagelijkse leven bruikbaar zijn.’
Die toepassingen zijn heel gevarieerd. Neem nu de D-Jogger van promovendus Bart Moens. Dat instrument biedt onder meer hardlopers muzikale begeleiding tijdens hun training. Het programma doet wat denken aan de bekende Start to Run-app, maar werkt toch anders. ‘Start to Run schotelt muziek voor die het tempo voor de loper aangeeft. Maar uit onderzoek is gebleken dat wie in een comfortabel ritme op muziek loopt minder vlug moe is. De D-Jogger, een digitale audiospeler, analyseert het looptempo en kiest aan de hand daarvan liedjes met hetzelfde tempo’, legt Le-saffre uit.
Met andere woorden: het ritme van de sporter bepaalt het ritme van de muziek, en niet andersom. ‘Voorlopig kiest de D-Jogger nog uit een beperkt aantal nummers, maar op termijn moet het programma een volledige muziekcatalogus kunnen scannen, op zoek naar deuntjes met het juiste ritme.’
Verrassend genoeg blijkt de D-Jogger ook een positief effect te hebben op parkinsonpatiënten. ‘Doordat de muziek zich automatisch aanpast aan hun tempo, komen patiënten makkelijker tot rust. Als hun favoriete muziek synchroniseert met hun lichaamsritme, treedt bovendien een tijdelijke vermindering op van ziektesymptomen zoals beven.’
Muzikaal tekentalent
Een ander project is de Music Paint Machine, ontwikkeld door doctor Luc Nijs. De naam zegt het al: door met het hoofd en de heupen te bewegen tijdens het spelen, maakt een muzikant een digitale tekening, die in realtime op een scherm verschijnt. ‘Sensoren capteren de bewegingen die de muzikant maakt. Via een mat met druksensoren worden verschillende kleuren gekozen. De intensiteit van het geproduceerde geluid maakt de strepen dikker of dunner, terwijl de tekenlijn omhoog of omlaag gaat met de toonhoogte.’
Volgens Lesaffre kan de Music Paint Machine voor een frisse wind zorgen in het muziekonderwijs. ‘Veel kinderen die een instrument willen leren, zijn gebonden aan klassieke theorieregels. Maar met deze technologie leren ze hun instrument op een vernieuwende, creatieve manier bespelen, ook als ze nog geen noten kunnen lezen.’
Ook de link tussen muziek en emoties wordt aan het IPEM uitgebreid onderzocht. Promovendus Edith Van Dyck zette een experiment op poten waaruit blijkt dat je manier van dansen je humeur verraadt. Van Dyck: ‘We nodigden een dertigtal proefpersonen op twee verschillende tijdstippen uit. De ene keer brachten we ze in een blije stemming, de andere keer maakten we hen droevig. Dat gebeurde door ze situaties te beschrijven zoals ‘je hebt de lotto gewonnen’ of ‘je huisdier is overleden’, terwijl op de achtergrond emotioneel geladen muziek speelde. Daarna mochten ze vrijuit dansen op muziek die speciaal gecomponeerd was om zo neutraal mogelijk te klinken. Met infraroodcamera’s en bewegingssensoren konden we hun bewegingen nauwgezet analyseren. De proefpersonen bleken grotere, snellere en impulsievere bewegingen te maken als ze vrolijk waren, en meer ingetogen en rustige bewegingen als ze verdrietig waren.’
Vervolgens maakte Van Dyck animatiefilmpjes waarin gedepersonaliseerde avatars op krek dezelfde manier dansten. ‘Toen we die filmpjes aan een andere groep vrijwilligers lieten zien, kon ruim tachtig procent van hen correct inschatten of de danser goed- of slechtgeluimd was. Je manier van dansen wordt dus sterk beïnvloed door je gemoedstoestand.’
