Duitsers die in voormalige Romeinse gebieden leven, worden gemiddeld ouder, zijn gelukkiger en hebben een andere persoonlijkheid dan Duitsers die buiten deze historische gebieden leven.
Beeld: Saalburg, een Romeins fort in Bad Homburg vor der Höhe, gelegen aan de oude grenzen van het Romeinse Rijk in het huidige Duitsland.
Waarom zijn mensen in sommige regio’s gelukkiger en gezonder dan in andere? Factoren zoals economie, politiek beleid en milieu spelen een rol, maar kunnen het verschil niet helemaal verklaren. Daarom vermoeden wetenschappers dat er een diepere verklaring moet zijn voor deze regionale verschillen, zoals de lokale cultuur en persoonlijkheidskenmerken. Uit nieuw onderzoek blijkt nu dat de oude Romeinse grenzen hierin een rol spelen.
Limes
Een internationaal team van historici, psychologen en economen analyseerde de antwoorden van meer dan 70.000 Duitsers op online vragenlijsten over persoonlijkheid, mentaal welzijn en gezondheid. Toen ze deze gegevens op de kaart van Duitsland plaatsten, verscheen een opvallend patroon.
‘We zagen een duidelijke lijn die Duitsland in twee verdeelde’, zegt hoofdonderzoeker Martin Obschonka, psycholoog en professor ondernemerschap aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Eerst noemden we die gewoon de “München-Keulen-lijn”. Tot een collega opmerkte dat de lijn precies samenviel met de Romeinse limes: de historische buitengrens van het Romeinse Rijk.
Binnen die historische grens scoorden mensen gemiddeld hoger op extraversie, vriendelijkheid en openheid, en lager op neuroticisme. Ze gaven ook aan tevredener te zijn met hun leven en gezondheid, en leefden gemiddeld zes maanden langer.
De onderzoekers vonden deze resultaten zowel wanneer ze het gehele Duitse gebied onder en boven de limes met elkaar vergeleken, als wanneer ze slechts naar het grensgebied rond de limes keken. Deze laatste methode is betrouwbaarder, omdat naburige gebieden vaak beter vergelijkbaar zijn. Vervolgens herhaalden ze het onderzoek in Nederland, waar ze vergelijkbare resultaten vonden.
Culturele impact
Hoe kan het dat de Romeinen tweeduizend jaar na datum nog steeds een impact hebben op de persoonlijkheid en het mentale welzijn van Duitsers? Obschonka ziet enkele mogelijke verklaringen.
‘Enerzijds is er de economische impact van de Romeinen. Ze plunderden hun veroverde gebieden niet gewoon, maar ontwikkelden ze. Ze bouwden steden, wegen en handelsinfrastructuur. Dit gaf deze gebieden mogelijk een econonomische voorsprong op de gebieden buiten de Romeinse limes. Je ziet die effecten tot op de dag van vandaag: uit economische studies blijkt dat deze gebieden iets beter ontwikkeld en verbonden zijn en het economisch wat beter doen.’
‘We kunnen niet zomaar stellen dat dit een universeel Romeins effect is dat in alle landen geldt’
‘Daarnaast is er ook de invloed van de Romeinse cultuur. De Romeinen hechtten veel belang aan innovatie en handel, maar ook aan welzijn en gezondheid. Ze bouwden badhuizen met sanitaire voorzieningen en ontspanningsmogelijkheden en organiseerden sociale activiteiten, zoals carnaval. Misschien heeft die focus op geluk en gezondheid, gecombineerd met Romeinse waarden zoals openheid voor nieuwe ideeën, de lokale Duitse cultuur blijvend beïnvloed.’
Lokale factoren
Het onderzoek richtte zich op Duitsland en Nederland, maar wat met België, dat ook ooit deel uitmaakte van het Romeinse Rijk? Volgens Obschonka zou daar mogelijk een vergelijkbaar effect kunnen optreden, al waarschuwt hij voor te algemene conclusies.
‘We kunnen niet zomaar stellen dat dit een universeel Romeins effect is dat in alle landen geldt,’ zegt hij. ‘Je moet altijd kijken naar de lokale factoren van een land. Misschien spelen in België heel andere invloeden een grotere rol, zelfs al maakte het land ooit deel uit van het Romeinse Rijk.’
Daarnaast benadrukt Obschonka dat het om een correlationele studie gaat. Dat betekent dat de resultaten geen direct bewijs vormen dat de Romeinse invloed deze verschillen heeft veroorzaakt. Mogelijk spelen ook andere factoren een rol. Bovendien zijn de effecten op persoonlijkheid en mentaal welzijn relatief klein.
‘De effecten zijn niet supergroot, want het gaat over gemiddelden over een grote groep mensen’, zegt Obschonka. ‘Toch denken we wel dat ze betekenisvol zijn. Zelfs kleine verschillen kunnen op populatieniveau impact hebben. Het draait niet alleen om hoe mensen gemiddeld zijn, maar ook om iets dat de lokale cultuur weerspiegelt. Als er veel open-minded mensen in een regio wonen, kan dat een norm of sfeer creëren die ook minder open mensen beïnvloedt.’
‘Maar dat betekent niet dat we nu allemaal naar voormalige Romeinse gebieden moeten verhuizen in de hoop een halfjaar langer te leven’, besluit Obschonka. ‘De effecten spelen zich af op populatieniveau en er zijn veel andere factoren die invloed hebben op je persoonlijkheid en mentaal welzijn. Natuurlijk kun je ook in andere gebieden geluk en gezondheid vinden; dat ligt deels in onze eigen handen.’
