In Vlaanderen is ruim de helft van de werkzoekenden langer dan één jaar op zoek naar werk. Hoe komt het dat deze groep ondanks de vele vacatures de weg naar de arbeidsmarkt niet lijkt te vinden?
Het zijn momenteel spannende tijden op de Vlaamse arbeidsmarkt. Er zijn ongekend veel openstaande vacatures en steeds minder werkzoekenden, de ideale mix voor een arbeidsmarkt krapte. Daarnaast is er iets opmerkelijk aan de hand met de groep werkzoekenden. Het aandeel mensen die langer dan een jaar op zoek zijn naar werk steeg tot ruim de helft van alle werkzoekenden, dit is bijzonder veel. Hoe komt het dat in een tijd met een ongeziene hoeveelheid openstaande vacatures, zoveel werkzoekende er niet in slagen om werk te vinden? Die vraag stelde ikzelf en mijn collega-onderzoekers ons ook. Het antwoord is een vicieus web van drempels voor langdurig werkzoekenden.
Het vicieuze web van drempels
Marina* is een 59-jarige alleenstaande mama van twee volwassen kinderen. Ze werkte 25 jaar voltijds, maar sinds vorig jaar is ze werkloos. Marina vindt het sindsdien ontzettend moeilijk om opnieuw werk te vinden. Ze solliciteert dagelijks, maar wordt helaas zelden uitgenodigd voor een gesprek en krijgt vaak geen respons of feedback. Marina schaamt zich voor haar situatie en vindt het daarom moeilijk om te spreken over haar langdurige werkloosheid. Ook de reacties van haar omgeving zijn niet altijd even fijn, sommige mensen vinden dat ze profiteert van het systeem en gaan ervan uit dat ze gewoon niet hard genoeg zoekt.
Voor dit onderzoek heb ik gesprekken gehad met langdurig werkzoekenden in Vlaanderen. Op basis van hun ervaringen heb ik de drempels van langdurig werkzoekenden samengevat in 4 categorieën, namelijk; discriminatie, beschikbaarheid, gereedheid en ontbrekende werkstimulansen.
Discriminatie op de arbeidsmarkt
Een eerste belangrijke drempel is discriminatie. Dit kan voorkomen op basis van leeftijd, etniciteit, geloofsovertuiging, werkloosheidsduur en zelfs uiterlijk. Marina ervaart discriminatie vanwege haar leeftijd, haar werkloosheidsduur en haar geloofsovertuiging. Tijdens sollicitatiegesprekken krijgt ze vragen zoals: “Kan je nog wel met een computer werken?”, “Is fysieke arbeid niet te zwaar voor jou?” en “Denk je al aan je pensioen?”. Hoewel werknemers niet letterlijk zeggen dat ze te oud is, voelt Marina dat haar leeftijd niet in haar voordeel speelt.
Ook haar werkloosheidsduur roept vragen op bij werkgevers, die willen weten waarom het tot nu toe niet gelukt is om werk te vinden. Marina vermoedt dat ze denken dat ze niet flexibel is of dat er een reden is waarom ander werkgevers haar nog niet hebben aangenomen. Daarnaast wil Marina graag haar hoofddoek dragen op het werk, wat vaak een probleem blijkt te zijn. Tijdens het interview vertelde Marina mij geëmotioneerd dat een potentiële werkgever haar zelfs vertelde dat ze haar hoofddoek niet kon dragen aan de balie, maar wel als schoonmaakster binnen het bedrijf.
Beschikbaarheid van de langdurig werkzoekenden
De kinderen van Marina zijn volwassen en wonen niet meer thuis. Ze hoeft dus geen kinderopvang meer te zoeken tijdens de werkuren. Het gebrek aan een auto is wel een serieuze kopzorg. Marina heeft haar auto verkocht aangezien de kost te groot was geworden tijdens haar werkloosheid. Wanneer ze een interessante vacature ziet, staat er echter vaak in de beschrijving: “de kandidaat moet beschikken over een rijbewijs en eigen auto”. Marina vindt het zeer vervelend om vast te zitten in deze vicieuze cirkel en weet zelf ook niet goed hoe ze hier uit kan geraken. Tot slot heeft Marina een burn-out gehad in haar vorige job. Door een goede begeleiding van een psycholoog voelt ze zicht mentaal terug sterk genoeg om opnieuw aan het werk te kunnen. Toch voelt ze zich nog erg onzeker over de burn-out en vreest ze afgewezen te worden wanneer ze hier eerlijk over is in een sollicitatiegesprek. Obstakels zoals deze, op vlak van mobiliteit, gezondheid of zorgverplichtingen, maken het voor veel werkzoekenden niet eenvoudig om een nieuwe job te aanvaarden.
Gereedheid voor de arbeidsmarkt
Een derde hindernis is de gereedheid om de arbeidsmarkt opnieuw te betreden. Langdurig werkzoekenden missen soms de nodige kennis en vaardigheden, zoals het juiste diploma, taalvaardigheid, werkervaring en digitale- of sollicitatie vaardigheden. Voor Marina was het financieel niet haalbaar om een diploma aan een hogeschool of universiteit te behalen, maar dit kan ze compenseren door haar 25 jaar werkervaring. Om haar gereedheid voor de arbeidsmarkt te verhogen volgt ze nu een cursus om haar digitale en sollicitatievaardigheden bij te spijkeren. Daarnaast volgt ze lessen Nederlands om haar taalvaardigheid te verbeteren. Tijdens deze lessen Nederlands merkt ze ook hoe moeilijk het is voor haar medestudenten die de taal nog helemaal niet beheersen om werk te vinden.
Het financiële aspect van werkloosheid
Marina hoort soms van mensen dat werken niet loont, en dat ze makkelijk van haar uitkering zou moeten kunnen leven. Dit is echter niet de situatie waar Marina en vele andere langdurig werkzoekenden zich in begeven. Marina heeft het moeilijk om met haar uitkering de eindjes aan elkaar te knopen en heeft daarom haar auto al verkocht. Daarnaast heeft werken voor haar meer voordelen dan enkel financieel, ze verlangt ook naar sociaal contact, en ze wil zich nuttig voelen. Veel thuis zitten maakt haar ook ongelukkig. Marina staat daarom te popelen om opnieuw aan het werk te gaan. Al deze argumenten om wel te werken noemen wij de werkstimulansen. Voor de werkzoekenden die in de situatie zitten waar een uitkering wel hoger is dan het potentieel loon, is het natuurlijk wel een aanzienlijke drempel zijn om terug te keren naar de arbeidsmarkt. Vaak verlangen zijn ook om terug te keren naar de arbeidsmark, maar is het niet haalbaar om hiervoor financieel een stap terug te zetten.
Oplossingen
Het verhaal van Marina is geen uitzondering, tijdens het onderzoek getuigde 70 langdurig werkzoekenden over de vele drempels waar ze mee geconfronteerd worden. Het is belangrijk om in te zetten op het wegwerken van hun drempels zodat meer langdurig werkzoekenden erin slagen werk te vinden. Want, neen, het zijn niet allemaal “profiteurs”. De oplossing die langdurig werkzoekenden zelf zien is een inclusiever arbeidsbeleid, tijdige ondersteuningstrajecten op maat van hun noden, en positieve werkervaringen om opnieuw voeling te krijgen met de arbeidsmarkt na lange werkloosheid.
*Marina is een fictief personage gebaseerd op 20 diepte-interviews en 6 groepsgesprekken met 50 langdurig werkzoekenden in Vlaanderen.
