Om gepast in te spelen op de leerbehoeftes van cognitief begaafde kinderen, is het belangrijk al vroeg inzicht te krijgen in hun cognitief potentieel. Maar wat zijn de eerste tekenen van cognitieve begaafdheid? In deze blog lees je er meer over.
Onderzoek toont aan dat niet alle cognitief begaafde leerlingen (d.w.z. leerlingen met sterke cognitieve vermogens) een vlekkeloze schoolloopbaan tegemoet gaan. Zo moet 1 op 10 begaafde leerlingen in de loop van het leerplichtonderwijs een jaar overdoen (Ramos et al., 2019). Hoewel onderpresteren vaak pas zichtbaar wordt in het secundair of hoger onderwijs, heeft het vaak wortels die teruggaan tot de basisschool. Met name een gebrek aan schoolse uitdaging zou kinderen al op jonge leeftijd op een pad richting demotivatie en onderpresteren kunnen zetten (Snyder & Linnenbrink-Garcia, 2013; Ramos et al., 2021). Om gepast in te kunnen spelen op de leerbehoeftes van cognitief begaafde kinderen, is het dus belangrijk om al vroeg zicht te krijgen op hun cognitief potentieel.
Daarom onderzochten we in een longitudinale studie (SiBO) bij 4.131 kinderen hoe de eerste tekenen van cognitieve begaafdheid al in de kleuterklas kunnen worden opgemerkt. Hiervoor voorspelden we, op basis van informatie verzameld in de kleuterklas, wie in het derde leerjaar tot de top 10% zou behoren wat betreft cognitieve vaardigheden. De resultaten werden onlangs gepubliceerd in het tijdschrift Pedagogische Studiën (Lavrijsen, Sypré & Verschueren, 2022).
Uit onze analyses bleek dat cognitief begaafde kinderen vaak al in de kleuterklas een voorsprong hadden op het schoolse vlak. Zo scoorden ze beter op gestandaardiseerde reken- en taaltoetsen en merkten ook de leerkrachten een sneller dan gemiddelde schoolse ontwikkeling op. Hierbij bleek een vroege voorsprong op het vlak van rekenen iets sterker voorspellend dan een voorsprong op het vlak van taal, al leverden beide domeinen een unieke bijdrage. Vooral de gestandaardiseerde tests bleken goede voorspellers te zijn van cognitieve begaafdheid. In Vlaanderen gebruiken scholen al dergelijke tests, zoals de KVS- en LVS-toetsen, vaak om leerachterstanden te signaleren. Deze tests zijn dus ook, in combinatie met leerkrachtoordelen, geschikt om cognitief talent in kaart te brengen. Eventueel kan hierbij gebruik worden gemaakt van ‘doortoetsen’, waarbij toetsen bedoeld voor een hoger leerjaar worden afgenomen. Verder waren cognitief begaafde kinderen in de kleuterklas, in vergelijking met hun klasgenoten, ook iets meer zelfbepalend en vertoonden ze een bovengemiddeld toegewijde werkhouding.
Daarnaast bekeken we welke van deze cognitief begaafde kleuters later moeilijkheden in de schoolloopbaan ondervond (bv. zittenblijven of afstromen doorheen de “waterval”). Ook de voorlopers van latere schoolse problemen bleken zich soms al in de kleuterklas te manifesteren, met name in lagere scores op de reken- en taaltoets, in conflicten met de leerkracht en in hyperactief-afleidbaar gedrag. Dat onderpresteren dus wel degelijk “diepe wortels” heeft, benadrukt het belang van een tijdige herkenning van sterke cognitieve vermogens (Lavrijsen, Sypré & Verschueren, 2022). Een uitgebreide bespreking van de mogelijkheden om cognitieve begaafdheid tijdig te herkennen vindt u in het handboek “Ontwikkelen van cognitief talent – Handboek voor onderwijsprofessionals” (Verschueren et al., 2021).
Jeroen Lavrijsen is onderzoekscoördinator van het TALENT-project. Deze blog verschijnt ook op https://opgroeienblog.wordpress.com/.
Meer weten?
Lavrijsen, J., Sypré, S. & Verschueren, K. (2022). Snel van start: vroege predictoren van cognitieve begaafdheid bij kleuters. Pedagogische Studiën, 99, 1-18.
Ramos, A., De Fraine, B., & Verschueren, K. (2019). Schoolloopbanen van cognitief begaafde leerlingen in Vlaanderen. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 1(2), 23-33.
Snyder, K. E., & Linnenbrink-Garcia, L. (2013). A developmental, person-centered approach to exploring multiple motivational pathways in gifted underachievement. Educational Psychologist, 48(4), 209-228.
Ramos, A., Lavrijsen, J., Soenens, B., Vansteenkiste, M., Sypré, S., & Verschueren, K. (2021). Profiles of Maladaptive School Motivation among High-Ability Adolescents: A Person-Centered Exploration of the Motivational Pathways to Underachievement Model. Journal Of Adolescence, 88, 146-161. doi: 10.1016/j.adolescence.2021.03.001
Verschueren, K., Sypré, S., Struyf, E., Lavrijsen, J. & Vansteenkiste, M. (Eds.) (2021), Ontwikkelen van cognitief talent: Handboek voor onderwijsprofessionals, Leuven: Acco.
