De overgang van vruchtbaar naar onvruchtbaar is voor veel vrouwen een rollercoaster. Eos-journalist Liesbeth Gijsel schreef een boek over alles wat je maar beter kunt weten en misschien niet durfde te vragen over de gevolgen van de pijlsnelle terugval van oestrogeen.
In 2021 maakte Liesbeth Gijsel de podcast Ongesteld. Ze legde er experts alle ongestelde vragen over menstruatie voor. In de laatste aflevering had ze het over de menopauze en de overgang. Tot haar verrassing kreeg ze veel informatie die nieuw was voor haar. ‘Zoals de meeste mensen dacht ik bij de menopauze spontaan aan iemand van vijftig’, vertelt ze. ‘Daar ben ik nog lang niet aan toe, dacht ik. Tot ik ontdekte dat de overgang gemiddeld al op je vijfenveertigste begint. Dat was toch even slikken, want ik was toen 43.’
Gijsel schreef haar boek vooral voor vrouwen die nog voor de overgang staan en niet goed weten wat hen te wachten staat. ‘Bij klachten zoals slaapproblemen of depressieve gevoelens denken de meeste veertigers niet aan de overgang waardoor ze het gevoel hebben dat er iets anders scheelt. Zijn ze beter geïnformeerd, dan weten ze dat ze niet alleen of abnormaal zijn én dat het voorbij gaat. Bovendien kunnen ze dan vermijden dat ze door hun arts ten onrechte met slaapmiddelen of antidepressiva naar huis worden gestuurd als ook die de invloed van schommelende hormonen niet overweegt.’
In je boek leg je tal van misverstanden bloot. Het loopt al mis bij de terminologie. De menopauze duurt niet langer dan de dag waarop je het laatst hebt gemenstrueerd. En de overgang slaat op de hele periode waarin je effecten kunt ondervinden van wisselende hormonen. Die begint al jaren voordien.
‘Vrijwel alle termen en definities over de overgang worden voortdurend door elkaar gehaald, zelfs door artsen en specialisten. Ik gebruik die van de Wereldgezondheidsorganisatie omdat ik ze helder vind en omdat ze het meest gebruikt worden in de wetenschappelijke wereld. De perimenopauze is wellicht nog wetenschappelijker, maar ik vind die term verwarrend. Hij stopt twaalf maanden na de laatste menstruatie, terwijl veel vrouwen daarna nog jarenlang klachten kunnen ervaren.’
‘Een grote misvatting is ook dat de bloedtest die artsen uitvoeren om na te gaan of je in de overgang zit, altijd uitsluitsel geeft. Vertoont je schommelende oestrogeengehalte net een piek, dan krijg je te horen dat alles in orde is terwijl je vaak al klachten ervaart. Dat is verwarrend en geeft vrouwen het gevoel dat ze niet serieus worden genomen.’
Je boek is doorspekt met quotes. Wat vond je zelf de meest intrigerende?
‘Amerikaans psycholoog Alison Gopnik stelde dat vrouwen het meest menselijk zijn voor de puberteit en na de menopauze. Ze heeft dat gezegd om in te gaan tegen de bewering dat vrouwen na de menopauze minder vrouw zijn. Maar er zit wel iets in. Tussen de eerste menstruatie en de menopauze schommelen je hormonen de hele tijd en hebben ze de grootste invloed op je gedrag, brein en gezondheid. Na de menopauze hebben vrouwen geen last meer van hormonen die hen aanzetten tot dingen die ze anders misschien niet zouden doen. In die zin is de postmenopauze een periode waarin je misschien meer jezelf bent.’
‘Ik was ook verrast toen mijn moeder onlangs vertelde dat ze sedert haar menopauze nooit meer last had van migraine, terwijl ze er vroeger zwaar onder geleden heeft. Ik heb sinds mijn tiende migraine, en het hangt vaak samen met mijn menstruatiecyclus. Nooit meer hoofdpijn is alvast iets om reikhalzend naar uit te kijken!’
Je schrijft dat de meeste traditionele gemeenschappen geen menopauze kennen, ook niet als je uitlegt waarover het gaat. Ze vinden het onbelangrijk. Zijn overgangsklachten een cultureel probleem? En zitten ze deels tussen de oren?
‘Laat me duidelijk zijn: overgangsklachten zijn wel degelijk echt. Toch ervaren vrouwen in sommige culturen meer klachten dan in andere. Dat ligt aan een combinatie van factoren: hormonen vertegenwoordigen het biologische luik dat in alle culturen hetzelfde is. Daarnaast spelen er ook sociale en psychologische aspecten die de biologische versterken of afzwakken. En die verschillen tussen culturen.’
‘De sociale factoren hebben vooral te maken met de maatschappij waarin we leven. In de westerse wereld heeft de overgang een eerder negatief imago. Het wordt beschouwd als een ziekte waarbij je vrouwen die weinig oestrogeen aanmaken hormonen moet toedienen, net zoals je patiënten met diabetes insuline moet inspuiten. Oudere vrouwen worden ook wat aan de kant geschoven. Uit wetenschappelijke studies blijkt dat in culturen waarin vrouwen meer respect en status krijgen als ze verouderen de menopauze veel minder als een probleem wordt ervaren.’
‘Daarnaast spelen psychologische factoren een rol, zoals je gedachten. Veel vrouwen verwachten dat de overgang gepaard gaat met klachten. Daardoor schenken ze er meer aandacht aan, worden die klachten nog overheersender en ontstaat een vicieuze cirkel.’
Een op de acht vrouwen krijgt in de overgang onterecht een antidepressivum voorgeschreven. Ontdekte je nog meer opmerkelijke dwalingen?
‘Uit een Britse studie blijkt dat een op de tien Britse vrouwen ontslag neemt als gevolg van de overgang. Ik vind dat een hallucinant cijfer. Ook in België en Nederland blijkt uit enquêtes dat vrouwen die veel last hebben van overgangsklachten daar op het werk niets over durven zeggen en zich ziek melden. Er zou daar dringend wat meer openheid over mogen komen, zodat er aan oplossingen gewerkt kan worden. Ik zeg niet dat vrouwen allerlei privileges moeten krijgen, maar flexibele werktijden of douches op het werk kunnen een wereld van verschil betekenen.’
In België slikken vrouwen veel meer hormonen dan in Nederland. Hoe sta jij daar tegenover?
‘Ik ben ervan overtuigd dat hormoontherapie heel goed kan zijn voor sommige vrouwen en dat je dat in overweging mag nemen als je veel of zware klachten hebt. Zeker omdat er verschillende cocktails, dosissen en toedieningswijzes bestaan die de risico’s beperken.’
‘Maar omdat hormoontherapie bijwerkingen heeft die niet zo onschuldig zijn, zoals een verhoogd risico op borstkanker en hart- en vaatziekten, kan je beter eerst alle andere oplossingen uitputten, zoals aangepaste voeding, minder stress, meer beweging. Zeker als je eerder milde klachten hebt.’
‘Ik denk ook dat vrouwen die met hormoontherapie beginnen snel hun arts moeten opzoeken als blijkt dat de middelen niet werken of te veel bijwerkingen geven. Meestal schakelen ze dan over op een iets andere cocktail, dosis of toedieningswijze. Net zoals bij de pil moet je op maat werken.’
‘Ik zou met klachten naar een menopauzeconsulent stappen omdat die gemiddeld meer tijd nemen om naar het hele plaatje te kijken dan een gynaecoloog of huisarts. Maar dan moet het er wel een zijn die daarvoor een erkende opleiding heeft gevolgd, want iedereen kan zich die titel aanmeten.’
Wat is de belangrijkste boodschap die je wil overbrengen?
‘Ik wil dat vrouwen goed geïnformeerd zijn over wat er hen te wachten staat, voor ze midden in die turbulente periode zitten. Maar ik ben mij ervan bewust dat door alle mogelijke klachten op te lijsten het risico bestaat dat vrouwen denken dat er een berg van problemen op hen afkomt.’
‘Ik wil dus zeker ook de nuance benadrukken dat het niet is omdat er een hele waslijst aan ongemakken is, je die ook allemaal zult voelen. Er zijn zelfs vrouwen die er helemaal niets van merken. Het is dus niet nodig om negatief tegen de overgang aan te kijken. Problemen moet je maar oplossen als ze zich stellen.’
Fuck de menopauze. Wat niemand je vertelt over de overgang, Liesbeth Gijsel, uitgeverij Lannoo
