Stemmingswisselingen, hoofdpijn, verminderd libido, trombose. Het rijtje met mogelijke nevenwerkingen van de pil is lang. Hoe veilig is het populairste voorbehoedsmiddel? En wat zijn de alternatieven? Gynaecoloog Hendrik Cammu zet alles op een rijtje.
Sommige vrouwen ondervinden depressieve gevoelens of stemmingswisselingen. Komt dat vaak voor als je de pil begint te nemen?
‘Dat komt niet zo vaak voor. Ik schat dat tien tot vijftien procent van de vrouwen niet tevreden zijn over de pil. Depressieve gevoelens en een verminderd libido komen het vaakst voor. Sommige vrouwen hebben klachten die lijken op premenstrueel syndroom-klachten. Zij zijn waarschijnlijk gevoeliger voor hormonen – en lopen meer risico om bijvoorbeeld ook na een zwangerschap of in de overgang sneller depressieve gevoelens te ontwikkelen.’
‘Anderen zeggen dat ze minder zin hebben om te vrijen. Ik moet toegeven dat ik die tien, vijftien procent dan nog weinig vind. Als je weet hoe de pil werkt, zou je verwachten dat meer vrouwen last hebben van een verminderd libido.’
Hendrik Cammu
Hendrik Cammu is docent gynaecologie aan de Vrije Universiteit Brussel en verbonden aan het UZ Brussel.
Waarom?
‘De biologie is slim. Stel je voor dat vrouwen tijdens hun menstruatie het meest geil zouden zijn. Dat is een ontzettend dom moment. Nee, ze hebben het meeste zin om en rond de eisprong. Dat is ook logisch, want het doel van de biologie is de voortplanting. Wat doet de pil? Die zorgt ervoor dat er geen eisprong is. Dat betekent dat elke dag op vlak van libido ongeveer hetzelfde is. Er is dus geen verhoogde piek halverwege de cyclus.
‘Stel je voor dat vrouwen tijdens hun menstruatie het meest geil zouden zijn. Dat is een ontzettend dom moment’
Kun je het nemen van de pil vergelijken met de premenstruele fase, de periode voor de menstruatie?
‘Nee. De pil is totaal kunstmatig. Tussen dag 1 en dag 21 is er geen enkel verschil. De pil zal de cyclus volledig blokkeren. Bij een natuurlijke cyclus zorgt oestrogeen ervoor dat het baarmoederslijmvlies dikker wordt. Halverwege de cyclus zorgt een ander hormoon, het luteïniserend hormoon (LH), ervoor dat de eisprong plaatsvindt. En in de laatste twee weken van de cyclus wordt het baarmoederslijmvlies onder invloed van progesteron zo omgebouwd dat een bevruchte eicel kan innestelen. Je hebt dus de eerste twee weken oestrogeen, de laatste twee weken progesteron. In de pil zitten die hormonen allebei, elke dag. Resultaat: er gebeurt niets. Geen opbouw van het baarmoederslijmvlies, geen eisprong, geen ombouw van het slijmvlies. Elke dag is hetzelfde. Ze zal er alleen voor zorgen dat je wel nog een bloeding krijgt als je stopt.’
‘Vrouwen die al eens een trombose hebben gehad, zou ik geen pil voorschrijven’
De meeste vrouwen lassen inderdaad een stopweek in. Ze nemen drie weken de pil, en dan laten ze hun menstruatie doorkomen. Is het veilig om de pil gewoon door te nemen?
‘Ja. Dat maakt voor je gezondheid niets uit.’
Is er een verband tussen de pil en migraine?
‘Ja. De pil kan migraine uitlokken. Migrainelijders zullen vaak koppijn krijgen in de pilvrije week, omdat dan die hormonen van de pil wegvallen. Het kan helpen om de pil door te nemen. Het is een ander verhaal als je migraine hebt met een aura – als je flitsen ziet voordat je hoofdpijn krijgt. Dan neem je de pil beter niet. Migraine met aura verhoogt het risico op trombose. Niet heel veel, hoor, maar je moet dat niet versterken door de pil erbij te nemen.’
Bloedklonters, een trombose: nog iets waar veel vrouwen zich zorgen over maken. Hoe zit dat precies?
‘Dat komt door het progestageen dat in de pil zit. Het soort progestageen kan variëren. De Microgynon 30, bijvoorbeeld, bevat levonorgestrel. Als je die aan tienduizend vrouwen geeft gedurende een jaar, dan zullen een vijftal vrouwen een trombose krijgen. Een andere populaire pil, de Yasmin, bevat drospirenon. Geef je die aan tienduizend vrouwen, dan krijgen er negen een trombose. Bij de Diane-35 zijn er dat twaalf. Bij vrouwen die geen pil nemen, krijgen er twee à drie per tienduizend een trombose. Het gaat dus van twee per tienduizend per jaar zonder pil tot twaalf per tienduizend per jaar bij de Diane. Dat is weinig. Voor een individu betekent dat niet veel – dat is pech, malchance. Maar bekijk je dat op grote schaal – er zijn miljoenen vrouwen die de pil nemen – dan zie je dat het vaak voorkomt.
Zijn er bepaalde risicofactoren waar je rekening mee moet houden?
‘Absoluut. Vrouwen die al eens een trombose hebben gehad, zou ik geen pil voorschrijven. Of vrouwen bij wie het in de familie zit. En je neemt beter geen pil als je rookt of zwaarlijvig bent, want dat zijn ook risicofactoren voor trombose. Maar voor de grote meerderheid van de vrouwen is er geen probleem.’
Hoe zit het met de pil en het risico op kanker?
‘We spreken alweer op groepsniveau. De pil verhoogt het risico op borstkanker. Niet veel, met tien procent. Maar dat percentage neemt wel toe naarmate je langer de pil slikt. Maar we moeten mensen niet bang maken, op individueel niveau betekent het weinig. Tegelijk vermindert de pil het risico op eierstokkanker, op baarmoederkanker en op kanker van de dikke darm. Niet geweldig veel, maar toch ook wel weer significant. Het kankereffect op een individueel niveau is laag. We moeten mensen niet bang maken.’
Zijn er nog vrouwen die, omwille van hun gezondheid, beter af zijn mét pil dan zonder?
‘Ja. Vrouwen die veel bloed verliezen. Zware regels zijn bij jonge vrouwen de hoofdoorzaak van bloedarmoede. De pil vermindert dat bloedverlies met de helft. Daarnaast zal de pil ervoor zorgen dat je minder pijn hebt tijdens de menstruatie. De hormonen die de eisprong in gang zetten, zorgen er ook voor dat de baarmoeder gaat samentrekken, en dat is de oorzaak van menstruatiepijn. Als die eisprong er niet meer is, zal ook de pijn veel minder zijn.’
‘Dat zijn de belangrijkste redenen, naast anticonceptie, om de pil voor te schrijven. Daarnaast zijn er nog andere. Veel vrouwen vinden de pil comfortabel, omdat ze perfect weten wanneer ze bloedverlies zullen hebben. Bij aandoeningen als endometriose (waarbij cellen zich vanuit de baarmoeder verplaatsen naar de buikholte en daar gaan groeien, red.) kan de pil helpen, en ook bij vrouwen wiens lichaam de cyste van de eicel niet opruimt.
Helpt de pil ook tegen puistjes? Of tegen ongewenste haargroei?
‘Dat geldt alleen voor sommige pillen. In de Diane, bijvoorbeeld, is het progestageen vervangen door een anti-mannelijk hormoon. Dat vermindert acné spectaculair, en het helpt tegen haargroei op de bovenlip en tegen vet haar – allemaal tekenen van een verhoogde gevoeligheid voor het mannelijk hormoon.’
‘Contraceptie moet je op het individu afstemmen. Wat werkt voor jou, wat werkt niet?’
Behalve de pil zijn er ook de vaginale ring en het hormoonspiraal. Zijn de voor- en nadelen dezelfde?
‘De ring is eigenlijk hetzelfde als de pil, alleen moet je ze niet innemen en kun je ze dus niet vergeten. Je brengt hem in in de vagina en laat hem er drie weken zitten. Elke dag geeft dat ringetje hormonen af, net zoals de pil. Na drie weken haal je het uit, je krijgt je menstruatie en zeven dagen later breng je een nieuwe ring in. De gezondheidsrisico’s van de vaginale ring zijn dezelfde als met de pil. Wie trombose in de voorgeschiedenis heeft, doet het beter niet, net zoals vrouwen met migraine met aura.’
Wat als je geen hormonale anticonceptie kunt of wilt gebruiken? Welke alternatieven zijn er?
‘Niet heel veel. De belangrijkste zijn condooms en het klassieke koperspiraal. Het voordeel van zo’n spiraal is dat het niet hormonaal is, en dat je het vijf jaar kunt laten zitten. Maar het heeft een hoop neveneffecten die de pil niet heeft. Het koper zorgt voor een ontstekingsreactie, die vernietigen de zaadcellen zodra ze in de baarmoeder komen. Door die permanente ontstekingsreactie zijn de bloedvaten stevig doorbloed en neemt de menstruatiehoeveelheid toe. Vrouwen met een koperspiraal zien hun menstruatie toenemen van gemiddeld vijf dagen naar zeven tot acht dagen. Ter vergelijking: met de pil ben je gemiddeld twee dagen ongesteld. Daarom stappen steeds meer vrouwen over op het hormoonspiraal. Die zijn er tegenwoordig voor alle leeftijden. Tien jaar geleden nam nog zestig procent van de vrouwen de pil. De pil is nog altijd nummer één. Veertig procent van de vrouwen die contraceptie gebruiken, slikt de pil. Maar tien jaar geleden was dat nog zestig procent. Zo’n vijftien procent heeft tegenwoordig een hormoonspiraal en vijf procent een koperspiraal. Daarna komt al de rest.’
Wat zijn de voordelen van een hormoonspiraal ten opzichte van de pil?
‘Hormoonspiraal: I like it! Het is the best of both worlds. Rond het spiraal zit een coating met progestageen. Dat maakt de binnenkant van de baarmoeder flinterdun. Resultaat: je hebt bijna geen menstruatie meer. Nog veel minder dan met de pil. Het is dus een goede keuze als je felle bloedingen hebt. Daarnaast is de kans op zwangerschap veel kleiner dan met de pil. En niet alleen omdat je het spiraal niet kunt vergeten. Die flinterdunne binnenkant van de baarmoeder is compleet ongeschikt om een eventuele zwangerschap te ontvangen. Een hormoonspiraal biedt zelfs een betere bescherming tegen een zwangerschap dan sterilisatie. Het heeft ervoor gezorgd dat het aantal sterilisaties bij vrouwen is gekelderd. Ben je 35 en wil je geen kinderen meer, dan volstaat het om drie spiralen te plaatsen. Tegen dat dat laatste spiraal is uitgewerkt, ben je vijftig en ben je er klaar mee. En intussen heb je amper nog je regels. Het is iets wat veel vrouwen toejuichen.’
Maar de hormonen erin kunnen ook wel nadelen hebben…
‘Er zijn inderdaad ook nadelen. Het progestageen in een hormoonspiraal is lichtjes mannelijk. Sommige vrouwen krijgen acné of haartjes. Andere hebben last van gespannen borsten. En nog anderen voelen zich er gewoon niet goed mee. Ze voelen zich futloos, slecht in hun vel. Dat is een kleine minderheid. Dan hoef je niet te twijfelen. Dan moet je het laten weghalen en iets anders proberen. En: vrouwen die borstkanker hebben of gehad hebben, mogen het spiraal niet gebruiken.’
‘Contraceptie, dat is iets individueels. Je moet dat op op het individu afstemmen. Wat werkt voor jou, wat werkt niet? Als je iets probeert en het lukt niet, dan probeer je iets anders.’
Dokters moeten dus de tijd nemen, en vrouwen niet wegsturen met een standaard pil?
‘Ze moeten uitleg geven en de vrouw bevragen. Heeft ze een hoge bloeddruk, een of andere aandoening … En dan kun je bijvoorbeeld starten met de pil, voor drie maanden. De meeste nevenwerkingen zullen snel optreden. Een depressie, bijvoorbeeld, treedt meestal op in de eerste zes maanden. Als er een probleem is, moet er bijgestuurd worden. Dan kun je een andere pil proberen, of een ander voorbehoedsmiddel. Vrouwen hebben recht op een deskundige uitleg.’
Ongesteld
Meer weten? In de podcast Ongesteld stelt wetenschapsjournalist Liesbeth Gijsel alle ongestelde vragen over menstruatie.
In aflevering 2 vertelt Zoë (25) hoe ze al jaren aan de pil twijfelt. ‘Ik krijg er emotionele buien van, en mijn libido lijdt eronder.’ Tegelijk kunnen natuurlijke hormonen ook voor problemen zorgen. Dat weet Sarah (38) maar al te goed. Zij lijdt aan premenstruele dysfore stoornis en heeft elke maand zwarte dagen, waarop ze extreem prikkelbaar en depressief is.
De andere afleveringen vind je hier en in je podcastapp.
