De een staat het liefst om zeven uur ’s ochtends al in de sportschool, terwijl de ander graag tot diep in de nacht doorwerkt. Wat is de oorzaak van die verschillen?
Ochtendmensen staan vroeger op en liggen eerder in bed dan avondmensen. Ochtendmensen zijn ook liever aan het begin van de dag actief. Avondmensen gaan juist het liefst later op de dag sporten, studeren of werken. Naast ochtend- en avondmensen zijn er ook ‘extreme’ ochtend- en avondtypes en mensen zonder duidelijke voorkeur. Zo’n zestig procent behoort tot dat ‘tussentype’.
Of je een ochtend- of avondmens bent, hangt af van het zogenoemde circadiaanse ritme. Dat is een biologisch ritme dat zich elke dag herhaalt. Allerlei genen bepalen dat ritme door op verschillende tijdstippen tot expressie te komen en te zorgen voor de aanmaak van eiwitten, hormonen en andere signaalstoffen.
Bij avondmensen is dat ritme als het ware vertraagd ten opzichte van ochtendmensen. Avondmensen maken bijvoorbeeld pas later op de dag het slaaphormoon melatonine aan, waardoor ze zich later slaperig voelen.
Ook de omgeving heeft invloed op het circadiaans ritme. (Zon)licht, sporten, voeding en blootstelling aan geluid, bijvoorbeeld. ’s Ochtends in de zon zitten helpt om eerder naar bed te gaan, net als vroeg op de dag sporten. Ook iets eten maakt je wakkerder, al helemaal als je koffie of producten met suiker nuttigt.
Of je een ochtend- of avondmens bent, hangt daarnaast deels af van je leeftijd en geslacht. Adolescenten en jongvolwassenen zijn vaker avondmensen. Net als mannen. Jonge kinderen zijn vaker vroege vogels.
Plan geen examens in om negen uur ’s ochtends
Muzikanten, kunstenaars en mensen die met een depressie of andere psychische stoornis kampen, hebben meer kans om een avondmens te zijn. Waarom dat zo is, weten we nog niet. Mogelijk beïnvloedt het circadiaanse ritme ook onze gemoedstoestand. Avondmensen blijken bijvoorbeeld meer geneigd tot piekeren, en ze geven vaak zichzelf ergens de schuld van.
Als het over ochtend- en avondmensen gaat, duikt de term ‘sociale jetlag’ vaak op. Avondmensen hebben daar vaak last van, omdat de klassieke school- of kantooruren niet bij hun biologisch ritme passen. Ze staan vroeger op dan ze zouden willen. Daardoor zouden ze minder slapen en minder goed in hun vel zitten. Toch is het verband tussen die sociale jetlag en depressies nog onvoldoende bevestigd door wetenschappelijk onderzoek. Avondmensen halen hun slaap bovendien vaak in het weekend in.
De wetenschap is er nog niet uit of en hoe schadelijk die sociale jetlag is. Maar de meeste experts zijn het er wel over eens dat we meer rekening kunnen houden met avondmensen. Bijvoorbeeld door geen examens meer om negen uur ’s ochtends in te plannen. Het zal wat vragen van leerkrachten, maar zo kunnen adolescenten wel iets meer hun biologische ritme volgen.
Niki Antypa is universitair docent aan de Universiteit Leiden en psycholoog. Ze onderzoekt onder meer het verband tussen het circadiaanse ritme en depressie en zelfmoord. Daarnaast zit ze in het bestuur van het onderzoeksconsortium BioClock. Wetenschapsjournalist Anouk Bercht legde haar deze vraag voor en tekende haar antwoord op.
In deze rubriek beantwoordt een wetenschapper een vraag uit de Vlaamse wetenschapsagenda.
www.vraagvoordewetenschap.be
