Veel vrouwen voelen een impact van de pil. Anne Marieke Doornweerd (Universiteit Utrecht) onderzocht de mentale effecten van de anticonceptiepil. ‘Nee, niet iedereen wordt er depressief van, en het is niet slecht voor je libido.’
Heeft de pil dan geen invloed op hoe je je voelt?
‘Jawel. Ik heb dit onderzocht in een bestaande studie met 178 meisjes, die van hun 13de tot hun 23ste zijn opgevolgd. 118 van hen begonnen op een bepaald moment met de pil. In het algemeen vertonen jongeren, zowel meisjes als jongens, vanaf een jaar of zestien meer symptomen van angst en depressie. Bij meisjes die de pil nemen, zie je dat niet. Hun stemming blijft stabieler.’
Is het dan misschien net een goed idee voor tieners om de pil te nemen?
‘Moeilijke vraag. We weten niet honderd procent zeker of de pil echt beschermt tegen die toename van angst en depressieve gevoelens. Het zou ook aan andere factoren kunnen liggen. Bovendien kun je je afvragen waarom die symptomen normaal gezien toenemen. Hebben jonge mensen die negatieve ervaringen misschien nodig, om ermee om te leren gaan?’
‘In elk geval is de angst om depressief te worden van de pil meestal ongegrond. Slechts een minderheid reageert niet goed op de hormonen, en welke groep dat dan precies is en hoe dat werkt, weten we nog niet.’
Je hebt experimenten gedaan bij volwassen vrouwen, die al of niet de pil nemen. Welke invloed hebben hormonen bij hen?
‘In een experiment mat ik de huidgeleiding en de hersenactiviteit van een tachtigtal vrouwen terwijl ze beangstigende, nare en neutrale prikkels te verwerken kregen. Vrouwen die de pil namen, konden hun emoties minder goed controleren na het zien van nare prikkels dan vrouwen met een natuurlijke cyclus en vrouwen die een hormoonspiraal hadden. Bij die laatste twee groepen zagen we ook meer variatie. Vrouwen die werden gemeten tijdens de week voor hun menstruatie en spiraalgebruikers reageerden even heftig op de neutrale prikkels als op de beangstigende. Ze voelden zich dus angstig terwijl er niets aan de hand was: hun emotieregulatie was minder goed. Dat kan overgeneralisering van angst in de hand werken, wat een symptoom is van een angststoornis.’
‘De pil lijkt alle emotionele reacties wat af te vlakken, zowel negatieve als positieve’
‘Toch wil ik dit ook wat nuanceren, want de uitkomsten van het experiment waren niet zoals verwacht. Ik wil het eigenlijk het liefst opnieuw doen, en ook de periode van de eisprong bekijken.’
Met de pil reageer je dus minder sterk op angstprikkels, en het lijkt in zekere mate te beschermen tegen angst en depressie bij meisjes. Hoe zit het met positieve emoties? Heeft de pil daar ook invloed op?
‘Ja. De pil lijkt alle emotionele reacties wat af te vlakken, zowel negatieve als positieve. Veertig vrouwen hebben gedurende 28 dagen elke dag aangegeven hoe blij, triest, energiek … ze zich voelden, op een schaal. We vroegen ook naar hun eetlust, hun verlangen naar seks en of ze zichzelf aantrekkelijk vonden. Vrouwen die de pil nemen, bleken meestal meer in het midden van die schalen te zitten, terwijl vrouwen met een natuurlijke cyclus meer variatie laten zien in hun emoties en welzijn.’
En hoe zit het met het libido? Krijg je van de pil minder zin in seks?
‘Nee, dat blijkt toch niet uit mijn onderzoek. Vrouwen die de pil namen, scoorden over het algemeen net hoger op seksueel verlangen. Maar ze vonden zichzelf wel minder aantrekkelijk dan vrouwen met een natuurlijke cyclus. Nu, er is niet zo’n duidelijke relatie tussen hormonen en seks. Seksueel verlangen heeft nog met zoveel andere factoren te maken … ‘
‘Een cliché dat overigens wél klopt: vrouwen hebben in de premenstruele week meer eetlust en ze voelen zich op dat moment minder aantrekkelijk.’
Waarom hebben hormonen eigenlijk invloed op hoe we ons voelen?
‘Uit steeds meer studies, bij dieren maar ook bij mensen, blijkt dat hormonen invloed hebben op het corticolimbische systeem: de wisselwerking tussen de prefrontale cortex (die instaat voor functies als beslissingen nemen, plannen, impulsbeheersing, red.) en het limbisch systeem (waar emoties huizen, red.). Daarnaast hebben hormonen ook invloed op het systeem van neurotransmitters (boodschapperstoffen in de hersenen, red.), zoals dopamine, serotonine en oxytocine (dopamine wordt ook wel eens het gelukshormoon genoemd, ook serotonine zorgt voor een gevoel van welzijn en oxytocine is het hormoon dat een gevoel van verbondenheid geeft, red.). Het is dus niet zo vreemd dat hormonen invloed hebben op hoe je je voelt.’
Zijn vrouwen die last hebben van het premenstrueel syndroom (PMS) gevoeliger voor die impact op hun brein?
‘Daar lijkt het wel op. Bij het experiment met de nare afbeeldingen zagen we dat vrouwen die hoger scoorden op een vragenlijst die peilde naar PMS, meer variatie lieten zien volgens hun cyclus. In de premenstruele week hadden zij een slechtere emotieregulatie, ook reageerden ze angstiger op neutrale en nare prikkels.’
‘Dokters mogen een meisje met buikpijn niet na vijf minuten een voorschrift voor de pil geven, en ze die dertig jaar lang zomaar laten slikken’
Er bestaan heel wat soorten pillen. Heb je daar in je onderzoek rekening mee gehouden?
‘Nee. Maar dat zou zeker interessant zijn voor een volgend onderzoek. Nu gooien we alles op één hoop, waardoor veel ruis kan ontstaan. Anticonceptiepillen zijn er in allerlei dosissen en typen synthetische progesteron en estradiol. En ook de proefpersonen zou je kunnen onderverdelen volgens bijvoorbeeld hun eigen basisniveau van hormonen of hun gevoeligheid voor PMS.’
Al bij al: zou je de pil aanraden?
‘Ik zie in elk geval geen aanleiding om de pil af te raden. Ze heeft invloed op emoties, maar die invloed kan bij iedereen verschillend zijn. Maar ik zou wel aanraden om echt stil te staan bij je beslissing, zeker als je de pil wilt nemen om andere redenen dan anticonceptie. Als je ze bijvoorbeeld neemt omwille van buikpijn tijdens je menstruatie, dan zou het kunnen dat de pil een aandoening zoals endometriose gaat maskeren. Ik vind ook dat we moeten evolueren naar anticonceptie op maat. Artsen moeten rekening houden met bepaalde risicofactoren en op termijn hoop ik dat we van elke vrouw een individueel hormoonprofiel in kaart kunnen brengen. Dokters mogen een meisje met buikpijn niet na vijf minuten een voorschrift voor de pil geven, en ze die dertig jaar lang zomaar laten slikken.’
Wat is het beste alternatief voor de pil als je geen hormonale anticonceptie wilt?
‘Ik vind het moeilijk om daar advies over te geven. Voor sommige vrouwen werkt het koperspiraaltje goed; andere vrouwen hebben daar dan weer last van. Er is ook Sensiplan, waarbij je je temperatuur en vaginaal slijm opvolgt om te weten wanneer je vruchtbaar bent. Maar dat kun je alleen doen als je het heel strikt opvolgt. Elke methode heeft voor- en nadelen en wat voor wie het beste werkt, kan voor iedereen verschillend zijn.’
Je hebt je proefschrift gemaakt over de pil. Waarom ben je geïnteresseerd geraakt in dit onderwerp?
‘Ik heb altijd interesse gehad in het raakvlak tussen hersenen en gedrag, in de samenwerking tussen psyche en biologie. Hormonen zijn daar een goed voorbeeld van. Daarnaast schuilt er ook wel een activist in mij. Als ik zie hoe weinig vrouwen meegenomen worden in wetenschappelijk onderzoek, en hoeveel gevolgen dat kan hebben, stimuleert me dat om net dit onderwerp zelf te gaan onderzoeken.’
Neem je eigenlijk zelf de pil?
‘Ik ben op mijn zestiende zonder veel nadenken met de pil begonnen. Tijdens mijn onderzoek ben ik negen maanden gestopt om te kijken wat dat zou geven. Maar mijn natuurlijke cyclus bracht meer last met zich mee dan de pil. Toen ben ik overgestapt op een andere pil, en dat bevalt goed. Al overweeg ik nu weer een pauze. Ik ben dus wat zoekende.’
Je gaf je proefschift de titel Hormone Heroines – hormoonhelden. Waarom?
‘Hormonen staan vaak in een negatief daglicht, en worden soms als excuus gebruikt voor de achterstelling van vrouwen. Hormonen hebben zeker effecten, maar die zijn niet alleen negatief. Je kunt hormonen zien als een last, maar ook als een superkracht.’
