In geen andere stad ter wereld kom je zoveel tastbare herinneringen aan Rubens tegen als in Antwerpen. Wandel mee door het Antwerpen van vandaag en ontmoet de meester in zijn geliefde thuisstad.
Bekijk hier de wandelkaart in detail, of download het .gpx-bestand: https://bit.ly/2IPvwiz
Ondanks zijn veelvuldige buitenlandse verblijven en diplomatieke missies bracht Peter Paul Rubens een flink deel van zijn tijd door in Antwerpen. ‘Ik zou graag naar huis terugkomen en daar mijn hele leven blijven’, schreef hij in 1629 vanuit Londen. In zijn moederstad genoot hij zijn opleiding en later bouwde hij er zijn sociaal netwerk en vriendenkring uit; in Antwerpen had hij vele klanten en ontving hij prominente gasten.
De stad organiseert vanaf juni ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’. Tijdens dit culturele festival pakt ze uit met een overdadig programma ‘dat oude en nieuwe barok doet clashen en borrelen’. In vier musea kun je sleutelwerken uit de barok bekijken, naast topstukken van hedendaagse grootmeesters, unieke bruiklenen uit binnen- en buitenlandse musea, en nieuw werk van hedendaagse kunstenaars.
1. Het Rubenshuis, Wapper
Deze patriciërswoning verbouwde Rubens tot een Italiaans palazzetto. Je betreedt er de leefwereld van de meester. Hier beleefde hij vreugde en verdriet met zijn familie, hier zagen de meeste van zijn kunstwerken het levenslicht, hier ontving hij vrienden en vooraanstaande gasten. De portiek en het tuinpaviljoen zijn na meer dan vierhonderd jaar aan herstelling toe. Ter plekke kun je de restauratie volgen en beleven.
De voorbije maanden verwelkomde het Rubenshuis een werk van Tintoretto en twee Van Dycks. Zij krijgen tijdens het stadsfestival het gezelschap van Italiaanse meesters die Rubens inspireerden, werken van zijn meest getalenteerde leerlingen en topwerken die voor het eerst terugkeren naar de plek waar ze werden geschilderd. Ook Rubens’ Zelfportret kwam weer naar huis. Een hoogtechnologische restauratie leverde verbluffende resultaten op.
De Wapper ligt vlak bij de Meir, waar Rubens’ grootvader Jan Pijpelinckx woonde in huis De Cleynen Sint-Arnold, het huidige nummer 54. Mogelijk was dit Rubens’ geboortehuis.
2. Het Museum Mayer Van den Bergh, Lange Gasthuisstraat
Fritz Mayer van den Bergh legde in de negentiende eeuw een uitzonderlijke kunstcollectie aan met schilderijen, beeldhouwwerken en wandtapijten uit de middeleeuwen en de renaissance. Je kunt ze bewonderen in een huiselijke sfeer. De Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oude is een van de bekendste werken uit de kunstgeschiedenis. Diens zoon Jan Brueghel de Oude was goed bevriend met Rubens, ze werkten ook af en toe samen.
3. De Sint-Augustinuskerk,Kammenstraat
Als je wil horen naar welke muziek Rubens luisterde, moet je in de Sint-Augustinuskerk zijn. Het centrum voor oude muziek AMUZ focust in het najaar op barokmuziek. Het is dit jaar vierhonderd jaar geleden dat de kerk haar deuren opende. In die tijd hoorde je er zowel de oude polyfonie als de nieuwe barokke eenstemmige muziek. Tijdens het concert kun je naar kopieën kijken van werken van Rubens, Jordaens en Van Dyck. De originelen hangen in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, dat momenteel een grondige renovatie ondergaat. Met een nieuwe installatie voegt Jan Fabre een hedendaags accent toe aan het historisch patrimonium van de kerk.
4. De Kloosterstraat
Rubens was een collectioneur en liefhebber van alles wat mooi was. Tegenwoordig zou hij zijn hart ophalen in de Kloosterstraat met haar talrijke antiekwinkeltjes. Zelf vond hij er een van de grootste schatten van zijn leven, zijn eerste vrouw Isabella. Hier lag het huis van haar vader, Jan Brant. Het pasgetrouwde koppel woonde een tijdje bij hem in. Ook de cartograaf en geograaf Abraham Ortelius woonde in deze straat.
De straat dankt haar naam aan de legendarische Sint-Michielsabdij, met tot 1124 de enige parochiekerk van Antwerpen. Rubens voltooide hier het altaarstuk Aanbidding door de koningen. De Fransen namen het mee en gaven het een ereplek in het Louvre. Na Waterloo kwam het in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten terecht.
5. Het Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt
Antwerpen was hét centrum van het humanisme en de wetenschap in de Nederlanden. Dat kun je grotendeels op het conto schrijven van de Fransman Christoffel Plantijn, die zich hier vestigde als boekbinder en lederbewerker. Rond 1555 schakelde hij over op het drukkersvak en dat deed hij ‘in alle talen die in het Christenrijck werden gebruikt’.
Het Plantin-Moretus Museum is het enige museum in de wereld dat op de Werelderfgoedlijst van Unesco prijkt. De drukpersen van de Officina Plantiniana zijn de oudst bewaarde van de wereld. Het Prentenkabinet bevat een unieke collectie prenten en tekeningen van Antwerpse meesters sinds de zestiende eeuw, naast een verzameling manuscripten en boeken. In de patriciërswoning hangen talrijke familieportretten, geschilderd door huisvriend Rubens.
6. Het standbeeld van Rubens, Groenplaats
De Grote Markt is er voor de standing en voor de toeristen, voor de politici op het Schoon Verdiep en voor iedereen die gelooft dat Brabo Antigoon versloeg. De Groenplaats is het échte plein van de sinjoren. ‘De vorst der Antwerpse schilders’ is de belangrijkste bewoner. Een standbeeld van Rubens staat sinds 1843 midden op het plein. Een ‘komiteit’ belast met de oprichting ervan had hiervoor zeven jaar nodig en eindigde met een berg schulden. In Rubens’ tijd was het hier niet zo gezellig. Toen was dit het Groot Kerkhof, later Groen Kerkhof genoemd. Rubens’ standbeeld kwam in de plaats van een groot kruis dat bovenop het graf van een bisschop stond. Die werd in de kathedraal herbegraven.
7. De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Handschoenmarkt
De kathedraal is een van de hoogtepunten van de Brabantse gotiek, een stijl die Rubens passé vond. De noordelijke toren is met zijn 123 meter de hoogste kerktoren van de Nederlanden. In Europa moet hij alleen Keulen laten voorgaan. De zuidelijke toren kwam er nooit, omdat hij moest wijken om de kerk te vergroten. Deels door het opkomende protestantisme kwam van deze uitbreidingsplannen niets in huis.
Binnen kun je vier werken van Rubens bewonderen. De Kruisoprichting en Kruisafneming hangen broederlijk naast elkaar in de middenbeuk. Voor dat laatste werk werd Rubens rijkelijk laat betaald. Hij schilderde het tussen september 1611 en september 1612. Pas op 8 januari 1615 ontving hij een eerste betaling van 1.000 florijnen en een paar handschoenen voor zijn vrouw Isabella. In 1621 kreeg hij 400 Vlaamse pond, 1.400 florijnen. Boven het hoofdaltaar kun je Rubens’ Maria-Tenhemelopneming bewonderen en in de kooromgang zijn Verrijzenis.
Achter het poortje aan de Oude Koornmarkt 16 schuilt een historisch pareltje: de Vlaeykensgang (9). In Rubens’ tijd woonden in deze steeg de allerarmsten. Vermoedelijk hield de meester zich daar niet vaak op. In het Papenstraatje (8) kwam hij wel. Hij ging er naar de Latijnse school, samen met Balthasar I Moretus.
10. De ruien
Net als Amsterdam en Brugge was Antwerpen in Rubens’ tijd een waterstad. Ruien, vlieten en vesten verdedigden de stad tegen indringers en maakten de aanvoer van goederen mogelijk. De inwoners dumpten er hun vuil, waardoor het open riolen werden. Bij laag water begon de stad hevig te stinken. Rubens maakte elke dag een ritje te paard op de stadswallen of daarbuiten om een frisse neus te halen en aan de stank te ontsnappen. In de loop der eeuwen werd het riolennet overdekt. Als je wil weten welk beeld Rubens van de stad had, moet je ondergronds gaan. Dat kan via het Ruihuis aan de Suikerrui.
11. De Sint-Carolus Borromeuskerk, Hendrik Conscienceplein
Het Hendrik Conscienceplein ademt een Italiaanse sfeer uit. Dat heeft alles te maken met de Sint-Carolus Borromeuskerk. Rubens heeft zijn kennis van de Italiaanse architectuur zeker gedeeld met de jezuïeten, de bouwheren van de kerk. Voor het interieur ontwierp Rubens het rijkelijk versierde hoofdaltaar. Van de 39 plafondschilderingen blijven alleen nog schetsen over. Bij een brand in 1718 gingen ze in vlammen op.
Op het plein bevindt zich ook de Erfgoedbibliotheek, een van de oudste en mooiste bibliotheken van Vlaanderen. In de indrukwekkende Nottebohmzaal kun je de hemel- en aardglobes van Willem Jansz. Blaeu bekijken, een tijdgenoot van Rubens.
12. De Sint-Jacobskerk, Lange Nieuwstraat
Deze robuuste kerk doemt wat onverwacht op tussen de huizen. Binnen tref je een perfecte harmonie aan tussen gotiek en barok. De elegante middeleeuwen gaan hand in hand met de flamboyante stijl uit de zeventiende eeuw. Dit was de parochiekerk van Rubens. Aan de pracht en praal van de altaren en kapellen kun je afleiden dat de kerk wel meer rijke burgers onder haar parochianen telde. Er hangen werken van Rubens’ leermeester Otto van Veen, Jordaens en natuurlijk van de meester zelf. Rubens’ Madonna met kind omringt door de heiligen siert het altaar boven de grafkapel van de familie. Het was een van zijn laatste werken.
13. Tijdelijke tentoonstellingen
In het MAS kun je de eerste overzichtstentoonstelling bekijken van het oeuvre van Michaelina Wautier (1604-1689). Deze kunstenares moest niet onderdoen voor haar mannelijke collega’s, maar ze stootte op een glazen plafond en raakte in de vergetelheid. In onder meer het MHKA en het Middelheimmuseum kun je hedendaagse kunst bekijken die geïnspireerd is door de barok of ermee in dialoog gaat.
Bekijk hier de wandelkaart in detail, of download het .gpx-bestand: https://bit.ly/2IPvwiz
