De Rus Konstantin Tsiolkovski had al in het begin van de twintigste eeuw visionaire ideeën over ruimtevaart. Een van zijn ideeën werd werkelijkheid bij de lancering van de Spoednik 1 in 1957.
'De aarde is de wieg van de mensheid, maar we kunnen er niet eeuwig in blijven liggen.’ Het is geen recente uitspraak van Elon Musk, wel een citaat van een raketgeleerde uit 1911. Zijn naam was Konstantin Tsiolkovski. Je kan hem kennen van de raketvergelijking van Tsiolkovski.
Mijn nieuwsgierigheid naar de Rus achter de raketvergelijking flakkerde op toen ik in de leescommissie belandde van een masterthesis in de filosofie. Het onderwerp was Nikolaj Fjodorov. Deze Russisch-orthodoxe filosoof en bibliothecaris wordt soms voorgesteld als de 20ste-eeuwse voorloper van het transhumanisme. Volgens hem heeft de mensheid een gezamenlijke taak: onsterfelijk worden. Bovendien moeten we alle vorige generaties terug tot leven wekken. Daartoe moeten we de voorouderlijke stof verzamelen uit de hele kosmos.
Aangezien het menselijke lichaam sterfelijk is, was het niet Fjodorovs bedoeling om de lichamen in hun oude vorm te herstellen. De wetenschap moest liever een nieuwe en verbeterde vorm creëren. Het ideale laboratorium lag volgens Fjodorov dan ook bij een kerkhof, en het combineerde een didactisch museum met een sterrenwacht. Nu lees je soms gekke ideeën van Musk en co, maar Fjodorov ging toch nog enkele stappen verder.
Ik vroeg me af of er een connectie bestond tussen Fjodorov en Tsiolkovski. Inderdaad, zo bleek. Tsiolkovski, die uit een groot gezin kwam, werd rond zijn tiende vrijwel doof. Hij kon niet meer naar een gewone school. Alles moest hij zelf studeren, uit boeken. Hij was zowel geïnteresseerd in literatuur als in exacte wetenschappen. Op zijn zestiende stuurden zijn ouders hem naar Moskou en wie was daar bibliothecaris? Fjodorov! De twee hebben elkaar in die periode ontmoet, en Fjodorov zou een blijvende impact nalaten op het latere werk van Tsiolkovski.
In 1883 tekende Tsiolkovski een bolvormig ruimtevaartuig. 74 jaar later werd de eerste – bolvormige – satelliet gelanceerd
Als tiener las Tsiolkovski gretig de boeken van Jules Verne. Maar Vernes idee om mensen met een kanon naar de maan te schieten, verwierp hij. Ze zouden daarbij aan dodelijke versnellingen worden blootgesteld. Tsiolkovski fantaseerde over alternatieve vormen van menselijke ruimtevaart. Dat was ook nodig. Uit het idee van Fjodorov dat de mens onsterfelijk zou worden, volgde immers een probleem: overbevolking. De oplossing volgens Tsiolkovski was de ruimte koloniseren. Als je potentieel onsterfelijk bent, moet je op een dag écht die wieg uit.
Van Newton wordt verteld dat hij de universele zwaartekracht zou hebben ontdekt toen hij een appel van een boom zag vallen. Over Tsiolkovski bestaat ook zo’n legende. Er wordt verteld dat hij zich er als kind over verbaasde dat een ballonnetje gaat bewegen als je de opening vrijmaakt. Die vraag heeft hij onthouden. Toen hij het antwoord vond, ontdekte hij gelijk ook het principe van de raket.
Tsiolkovski was vooral een dromer, terwijl zijn vader het belangrijk vond dat hij een inkomen had. Hij maande hem aan examen te doen voor leraar. Zo werd hij schoolmeester in de Russische stad Kaloega. Aanvankelijk schreef hij in zijn vrije tijd fantasieverhalen, maar later ging hij steeds wetenschappelijker te werk.
Hij herontdekte de principes van de gastheorie, die in de wetenschappelijke literatuur al bekend waren. Uiteindelijk stelde hij ook zijn raketvergelijking op. Hij dacht na over praktische aspecten van ruimtevaart met metalen toestellen en bedacht het principe van de drietrapsraket. Hij dacht ook na over hoe mensen zouden kunnen overleven in de ruimte.
Tsiolkovski deed wel experimenten, maar heeft nooit geprobeerd zelf een raket te bouwen. Toch wordt Tsiolkovski soms de theoretische ‘vader van de ruimtevaart’ genoemd. Voor zijn manuscript over De vrije ruimte tekende hij in 1883 een bolvormig ruimtevaartuig: de kosmonauten erin zijn gewichtsloos, er zit een luchtsluis in en er worden gyroscopen gebruikt.
Tijdens het regime van de Tsaren was hier nauwelijks belangstelling voor. Toen Tsiolkovski in 1935 overleed, was zijn boek nog niet gepubliceerd. Dat veranderde onder de sovjetregering, in de periode van de ruimtewedloop. De vrije ruimte werd alsnog uitgegeven in 1954. Drie jaar later werd de eerste kunstmaan, de Russische Spoetnik 1, gelanceerd. Die satelliet was inderdaad bolvormig.
Hoewel Tsiolkovski de lancering niet heeft meegemaakt, staat op de vlag van Kaloega een spoetnik afgebeeld. Het is een aandenken aan de beroemdste inwoner van de stad.
