Een astronaut van eigen bodem

In Europa is het moeilijker om een astronaut te worden dan een premier, topvoetballer of filmster. De plaatsen zijn beperkt: sinds 1978 waren er welgeteld drie oproepen voor nieuwe astronauten. En de concurrentie is bijzonder groot. Toen ESA vorig jaar in maart voor het eerst in dertien jaar een vacature openbaar zette, reageerden liefst 22.589 kandidaten. De Europese Ruimtevaartorganisatie ontving daarmee zowat evenveel sollicitaties als Studio 100 voor het programma K2 zoekt K3.

Een van de laatste 1.500 kandidaten is Barbara Versyck, een anesthesist uit Turnhout en als onderzoeker verbonden aan het Catherina Ziekenhuis in Eindhoven. Als zij het haalt, wordt ze misschien de eerste vrouw ooit die voet zal zetten op de maan. ‘Zover zijn we nog lang niet, en ik ben al heel blij dat ik bij de laatste 7 procent zit’, zegt Versyck. ‘Nu is het eerst wachten op de resultaten van de testdag die enkele weken geleden plaatsvond in de ESA-faciliteit in Hamburg.’  

Wat hield die in?

‘We werden in groepjes van veertig uitgenodigd om een reeks tests te maken op een computer. We kregen geheugenoefeningen, samen met vraagstukken over wiskunde en fysica. Dan volgde een persoonlijkheidstest – dat was ons vooraf niet meegedeeld.’

‘Er was ook een vliegsimulatie waarmee ons oriëntatievermogen werd getest. In de ruimte zijn begrippen als boven en onder niet vanzelfsprekend, en ook zonder die basisoriëntatie moet je snel nieuwe informatie en input kunnen verwerken. Tijdens de simulatie moesten we op korte tijd de klok lezen en tegelijk een hele hoop andere parameters bijhouden.’

Welke fases volgen nog?

‘Er zijn in totaal zes selectierondes. De eerste was een screening. Van alle inzendingen bleken er 22.589 aan de selectiecriteria te voldoen. Dat is straf als je bedenkt dat je een vliegmedische keuring moest voorleggen. Je moest daarvoor onder andere een urineonderzoek, evenwichtsproeven en een volledig medisch onderzoek ondergaan. Dat neemt al gauw een dag in beslag, en het kost een paar honderd euro. De sollicitaties werden meermaals geëvalueerd, waarna 1.500 kandidaten overbleven. Het afgelopen najaar werden die allemaal uitgenodigd voor de testdag in Hamburg.’

‘De volgende fases zullen bestaan uit verdere praktische en psychometrische tests, individueel en in groep. Daarna volgt een medische screening, waarbij je fysieke en mentale conditie op de proef wordt gesteld. Wie dat alles doorstaat wordt uitgenodigd voor een gesprek waarbij een panel je technische en sociale competenties nagaat. In de laatste fase gaan de resterende kandidaten op gesprek bij de algemene directeur, Joseph Aschbacher.’

Na deze afvalrace hoopt ESA vier à zes astronauten over te houden, samen met een reserveploeg. Wanneer worden zij officieel gerekruteerd?

‘Ik kreeg te horen dat het team tegen de herfst moet zijn gevormd. Dat is nog lang, en tegelijk helemaal niet lang meer. En dan begint het pas echt. De geselecteerde kandidaten ondergaan een rigoureus trainingsschema, met scubaduiken, paraboolvluchten en technische opleidingen. Ze hebben een carrière van zo’n twintig jaar voor de boeg.’ 

Waaruit bestaat het takenpakket van een ESA-astronaut?

‘Een astronaut is een onderzoeker, en het ISS is zijn lab. De beperkte zwaartekracht en de continue baan rond de aarde maken het mogelijk om er onderzoek uit te voeren in de omstandigheden zoals ze in de ruimte zijn terwijl je toch een min of meer gecontroleerde setting behoudt, relatief dicht bij huis. Sommige studies kijken naar langetermijneffecten, andere lopen vanzelf, zonder dat er al te veel monitoring is vereist. Nog andere zijn zeer specifiek gebonden aan de residentie van een astronaut.’

‘Soms moet je een EVA uitvoeren, een zogeheten Extra-Vehicular Activity. Daarbij moet je naar buiten voor herstellingen aan het station of voor onderhoud. Los daarvan bestaat een groot deel van de daginvulling van een ISS-astronaut uit zelfzorg. Je moet 2 uur per dag fysiek trainen om je spiermassa op peil te houden. Aan het ISS heb je elke 2 uur zonsopgang en -ondergang. Dat is een zeer desoriënterend patroon. Je moet je ritme aanpassen.’

‘En af en toe moet je natuurlijk ook gewoon op het toilet zitten en door het koepeltje naar de aarde kijken (lacht).’

Hoe sta je tegenover de fysieke en mentale risico’s van het vak? 

‘Ik geloof dat de kennis die je opdoet tijdens de opleidingsjaren innerlijke rust geeft. Je snapt hoe een raket in elkaar zit, je weet hoe het voelt om rond te tollen in een kleine capsule. Je kan vertrouwen op het proces, het materiaal en de methode. Ik denk dat je ook moed vindt in je collega’s en in het idee dat je actief bijdraagt aan wetenschappelijke vooruitgang.’

De laatste keer dat ESA astronauten wierf, was in 2008. Toen meldden zich 1.287 vrouwen. Deze keer waren het er 5.419, bijna een vierde van alle kandidaten. Waaraan zou je die stijging toeschrijven?

‘De organisatie heeft haar best gedaan om zich in haar oproep ook tot vrouwen te richten. Ze gaf expliciet aan dat ze zich kunnen melden. Bij de vacature stak ook een foto van een vrouw. Voor mij heeft dat geholpen. Heel lang is het beeld van een astronaut mannelijk geweest. Normen kunnen een serieuze drempel opwerpen als je er niet aan beantwoordt.’

‘Dit jaar werft ESA trouwens ook astronauten met een fysieke beperking. Ook op die groep moet de oproep een drempelverlagend effect hebben gehad.’

Wetenschappelijk gezien valt er veel te zeggen voor vrouwelijke astronauten. Een vrouwenlichaam is doorgaans lichter, het verbruikt minder calorieën en het zou een hogere tolerantie hebben voor de effecten van een ruimtereis. Je kan je afvragen waarom er nog nooit een volledig vrouwelijke spacecrew is geweest.

‘Ik denk dat ESA in zijn selectieprocedure naar alle criteria kijkt.  De besten moeten het halen. Als vrouw zijn een voordeel heeft, dan kan dat worden meegenomen in de evaluatie. Maar het geslacht van een kandidaat lijkt me minder bepalend dan zijn profiel.’

‘Tegelijk is het natuurlijk waar dat je maar kan worden wat je hebt gezien. Daarom is het zo belangrijk dat zich veel vrouwen melden voor jobs als deze.’

Tot nader order ben je in het dagelijkse leven anesthesist. Zie je aanknopingspunten tussen je huidige job en een carrière als astronaut?

‘Die zijn er geloof ik wel. In de IC-afdeling en de operatiezaal zie ik veel verschillende patiënten en pathologieën. Ik sta in voor de beademing en de verdere ondersteuning van vitale functies. In de ruimte is het niet vanzelfsprekend dat je kan ademen en dat je lichaam functioneert zoals het dat hier op aarde doet – het gebrek aan zwaartekracht heeft hoe dan ook een invloed. Iemand aan boord hebben die kan voorzien in de primaire ondersteuning van het lichaam is geen overbodige luxe.’

‘De ruimtevaartorganisaties spraken al openlijk hun ambities uit om bemande missies naar de maan en Mars te sturen. Bij zulke reizen moeten we er rekening mee houden dat we een medische ingreep moeten uitvoeren die zo ver van de aarde geen precedent heeft. Daarbij zullen pijnstilling en medisch comfort moeten worden voorzien. Dat gaat mogelijk verder dan medicatie: als je bijvoorbeeld nierstenen hebt, kom je er niet met een Dafalgan.’

‘Voor mijn doctoraat onderzocht ik regionale anesthesie: verdovingstechnieken waarbij geen beademing nodig is. Met de beperkte middelen en de kleine ruimte die je op een ruimtemissie hebt zijn die technieken wellicht veel haalbaarder dan volledige verdoving.’

Wat vinden je collega’s in het ziekenhuis van je gooi naar een astronautenbestaan?

‘Iedereen is enthousiast en geïnteresseerd. Aan een collega-chirurg vertelde ik dat ESA overweegt om bij astronauten die naar de maan of Mars gaan op voorhand de appendix of de galblaas te verwijderen – het zou heel jammer zijn als je zo’n missie vroegtijdig zou moeten stoppen vanwege een blindedarmontsteking. De chirurg beloofde me dat als ik de job krijg, hij mijn appendix en galblaas weghaalt, gratis en voor niets. Daar heb je collega’s voor.’