Sterloos sterrenstelsel ontdekt

Openingsbeeld: Met kleuren is de draairichting van het gas in het stelsel J0613+52 aangegeven (rood = verwijdering; blauw = nadering). De sterren op deze foto zijn voorgrondsterren in ons eigen Melkwegstelsel © GBO/P. Vosteen

Sterrenstelsels zoals ons eigen Melkwegstelsel bestaan normaal gesproken uit tientallen of honderden miljarden sterren. Doorgaans komen er ook grote hoeveelheden diffuus waterstofgas in voor – het materiaal waaruit nieuwe sterren ontstaan. Het nieuw ontdekte ‘sterrenstelsel’, J0613+52 geheten, lijkt echter uitsluitend gas te bevatten.

De ontdekking is min of meer toevallig gedaan. Een team onder leiding van Karen O’Neil van het Green Bank Observatory gebruikte verschillende radiotelescopen om waterstofgas in honderden sterrenstelsels in kaart te brengen. De Green Bank-telescoop – een schotel met een diameter van ruim honderd meter – was echter per abuis op verkeerde hemelcoördinaten gericht. Daar bleek zich een grote, traag roterende wolk waterstofgas te bevinden.

Volgens onderzoeksleider O’Neil gaat het om een zeer grote hoeveelheid gas, met een totale massa van bijna twee miljard keer de massa van de zon. Om de een of andere reden zijn er uit dat gas nooit sterren ontstaan. ‘Het stelsel is erg geïsoleerd,’ aldus O’Neil, ‘en de bewegingen van het gas zijn dus nooit verstoord geraakt door de zwaartekracht van een buurstelsel.’ Zulke verstoringen kunnen tot plaatselijke verdichtingen leiden, met een geboortegolf van nieuwe sterren als gevolg. 

Dat J0613+52 helemáál geen sterren bevat, lijkt echter onwaarschijnlijk, aldus Alison Coil van de Universiteit van Californië in San Diego, die zelf niet bij het nieuwe onderzoek was betrokken. Een lang belichte opname met een grote, gevoelige telescoop brengt misschien toch zwakke sterren aan het licht. Desondanks blijft het een zeer opmerkelijke ontdekking. 

Het sterloze sterrenstelsel bevindt zich op een afstand van 270 miljoen lichtjaar. We zien het dus zoals het er 270 miljoen jaar geleden uitzag, maar kosmologisch gezien is dat zeer recent. ‘Wellicht hebben we hier te maken met een grote wolk oergas, zoals ze in de prille jeugd van het heelal vaak voorkwam’, aldus O’Neil.