Op 21 december, vlak na zonsondergang – afhankelijk van waar u woont tussen 16u33 en 16u45 – valt in het zuidwesten een uiterst zeldzaam verschijnsel waar te nemen aan de hemel. Voor het eerst sinds 1226 zien we Saturnus en Jupiter versmelten tot een dubbelplaneet. Althans voor zover het weer een beetje meezit.
De aandachtige waarnemer heeft het de afgelopen dagen misschien al opgemerkt: Jupiter en Saturnus staan elke dag een beetje dichter bij elkaar aan de hemel. Op 21 december naderen ze tot op amper 0,1 graden of 6 boogminuten. Als je je arm gestrekt houdt, kan je ze allebei met je pink bedekken.
Hemelmechanica
De ‘grote conjunctie’, zoals de schijnbare onderlinge nabijheid van Jupiter en Saturnus heet, weerspiegelt echter louter het menselijk standpunt, zoals blijkt uit onderstaande figuur. Voor een denkbeeldige bewoner van Saturnus of Jupiter, of vanop alle plaatsen in het zonnestelsel uit de buurt van de rode lijn, is er niets speciaals aan de hand. Beide planeten staan nog steeds op een respectabele afstand van 734.000 km van elkaar.
Uit de wetten van Newton over de beweging van hemellichamen kan je eenvoudig afleiden hoe vaak Jupiter en Saturnus opnieuw min of meer op één lijn met de aarde staan. "Je kan je het zonnestelsel voorstellen als een atletiekpiste, met elke planeet als een loper in één van de banen,” stelt Henry Throop, als sterrenkundige verbonden aan het Planetary Science Division van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. "We zien Jupiter steeds dichter naderen op Saturnus, die immers op een meer naar buiten gelegen baan loopt. Op 21 december haalt Jupiter Saturnus bij, om er vervolgens van weg te lopen."
Aangezien Jupiter er 12 jaar over doet om een rondje van 360° rond de zon te draaien en Saturnus 30 jaar, dubbelt Jupiter Saturnus elke 20 jaar en hebben we dan telkens een nieuwe grote conjunctie. De volgende zal zich voordoen op 31 oktober 2040. Als het wat meezit, maak je er dus al gauw vier of vijf mee in je leven.
Speciale grote conjunctie
Waarom dan al die drukdoenerij? Omdat het wel zeldzaam is dat de nadering vanuit ons standpunt zo dicht is. Als we zoeken naar de vorige keer dat beide hemellichamen op 6 of minder boogminuten verwijderd waren voor een aardbewoner, moeten we al teruggaan naar 16 juli 1623 (5 boogminuten). Maar in onze streken was de zon toen spelbreker, waardoor het spektakel enkel zichtbaar moet geweest zijn voor wie in het gebied tussen de evenaar en de tropen woonde.
We moeten al teruggaan tot 5 maart 1226 om een grote conjunctie bij ons terug te vinden, toen zelfs op amper 2 boogminuten van elkaar. Al weten we uiteraard niet of de weersomstandigheden de waarneming ervan toen toelieten. De frequentie van speciale grote conjuncties is overigens behoorlijk onregelmatig. De volgende komt er ‘al’ aan op 15 maart 2080, daarna is het weer wachten tot 24 augustus 2417.
U kijkt toch ook?
Samengevat: vanavond onmiddellijk na zonsondergang kan je gedurende korte tijd vlak boven de horizon in het zuidwesten een zeldzaam dichte conjunctie van Jupiter en Saturnus zien.
Nu nog hopen op een onbewolkte hemel…
