Planeten zijn doorgaans niet veel ouder dan de sterren waar ze omheen draaien. Zo is de aarde niet lang na de zon ontstaan. Astronomen van de KU Leuven hebben nu echter ontdekt dat er ook een heel ander scenario mogelijk is. Zelfs als ze bijna dood zijn, zouden sommige soorten sterren nog planeten kunnen vormen.
Alle planeten in ons zonnestelsel, werden niet lang na de zon gevormd. Onze zon begon 4,6 miljard jaar geleden te branden, en in de daaropvolgende miljoen jaar klonterde de materie in de haar omringende protoplanetaire schijf – een reusachtige ‘pannenkoek’ van stof en gas – samen tot planeten. Dit scenario verklaart bijvoorbeeld waarom alle planeten in hetzelfde vlak om de zon draaien.
Maar zulke schijven van stof en gas kunnen ook ontstaan rond dubbelsterren (paren van twee om elkaar wentelende sterren) waarvan er één stervende is. Wanneer voor een middelgrote ster zoals de zon het einde nadert, blaast hij het buitenste deel van zijn atmosfeer de ruimte in, waarna hij langzaam uitdooft. Bij zo'n dubbelster zorgt de zwaartekracht van de tweede ster ervoor dat de materie die door de stervende ster wordt uitgestoten een platte, draaiende schijf vormt. En deze schijf vertoont overeenkomsten met de protoplanetaire schijven die astronomen rond jonge sterren elders in het Melkwegstelsel waarnemen.
Opruimactie
Een internationaal team van astronomen onder leiding van Jacques Kluska van de KU Leuven heeft nu ontdekt dat de schijven rond zulke ‘geëvolueerde’ dubbelsterren niet zelden kenmerken vertonen die op planeetvorming kunnen wijzen. Eén op de tien geëvolueerde dubbelsterren is namelijk omgeven door een schijf met een grote holte in het midden – een aanwijzing dat ‘iets’ bezig is om de materie in dat deel van de schijf op te vegen.
Deze opruimactie zou het werk kunnen zijn van een planeet die zich niet tijdens de jeugd van de dubbelster heeft gevormd, maar juist tijdens diens laatste levensfase. Een extra aanwijzing is dat het oppervlak van zo’n stervende ster vaak weinig zware elementen zoals ijzer bevat. Dat doet vermoeden dat stofdeeltjes die rijk zijn aan deze elementen door een planeet-in-wording zijn opgeveegd.
De Leuvense astronomen hopen deze hypothese binnenkort zelf te verifiëren. Daartoe zullen ze de grote telescopen van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili gebruiken om tien sterparen waarvan de schijf een grote holte vertoont nader te bestuderen.
Beeld: De schijven rond zogeheten geëvolueerde dubbelsterren vertonen vaak tekenen van planeetvorming. (N. Stecki)
