De ruimte was nog nooit zo dichtbij. Virgin Galactic staat op het punt om als eerste ruimtevaartmaatschappij mensen via een ruimtesprong in een recordtijd naar een andere plaats op aarde te brengen. Ruimtevaartbedrijf SpaceX wil in 2021 drie burgers naar het ruimtestation ISS brengen. En volgens CEO Elon Musk is dit nog maar het begin. Hij hoopt tegen 2050 menselijke kolonies op Mars te vestigen. Maar zijn we wel klaar voor zo’n ingrijpende uitbreiding van onze habitat?
Wat de ruimtevaart doet met de menselijke geest
Een ruimtereis verandert je als persoon. Dat is wetenschappelijk bewezen. Astronauten die voor de eerste keer de aarde zagen vanuit de ruimte, getuigden achteraf van een verandering in hun bewustzijn. Dat verhoogde bewustzijn wordt the overview effect of het overzichtseffect genoemd.
Een verandering van perspectief
In de ruimte zie je letterlijk het volledige plaatje. Onze hele wereld is op dat moment niet meer dan een blauwe bol in een onmetelijk universum. Iedereen die ooit heeft geleefd, alles wat in onze geschiedenisboeken staat - de dinosauriërs, het Romeinse Rijk, de Industriële Revolutie – letterlijk alles heeft zich daar afgespeeld, op die kleine blauwe kwetsbare bol. Plotseling zie je glashelder hoe onlogisch onze prioriteiten zijn. We stoppen al onze energie in conflicten over politiek, ras, gender, religie en geld. Maar vanuit de ruimte gezien zijn die zaken absurd in de context van onze overleving. De grenzen die ons gijzelen, hebben we zelf gecreëerd.
De mens, gezien vanuit de ruimte
Astronauten die vanuit de ruimte naar de aarde kijken, zien hoe de mens als een hebzuchtig roofdier de planeet plundert. Naargelang onze voorraden krimpen, worden we alsmaar agressiever uit overlevingsdrang. En dat is jammer. Als mens hebben we immers unieke troeven in handen. Ten eerste hebben wij als enige soort op aarde technologie gecreëerd die ons in staat stelt om onze plaats letterlijk te “verruimen”. Ten tweede beschikken wij over een bewustzijn, waarvan we het potentieel nog maar aan het ontdekken zijn. Maar net daar wringt het schoentje, onze eigen psyche beperkt ons om een verantwoordelijke interplanetaire soort te worden.
Wat er moet veranderen in ons gedrag
Vooraleer we onze habitat kunnen uitbreiden naar de maan of een andere planeet zoals Mars, moeten we als soort écht leren samenwerken op een duurzame manier. Dit kan door onze verschillen te overstijgen en gebruik maken van datgene dat ons bindt: onze collectieve menselijke intelligentie. Zoniet maken we dezelfde fouten als hier op aarde.
Tot nu toe werden research en innovatie grotendeels gedreven door wat ons onderling verdeelt. Denk maar aan de ruimtewedloop, de technologie-oorlog en het oneindige wapenopbod. Ondertussen zijn we waarschijnlijk de enige soort die over de middelen beschikt om zichzelf compleet te vernietigen. De vraag is of we ook intelligent genoeg zijn om dat niet te doen.
Mijn ervaringen met het overzichtseffect
Ik ervaarde zelf een soort van overzichtseffect tien jaar geleden tijdens een onderzoeksmissie in Utah. Als commandant trok ik samen met een vijfkoppig team de rode woestijn in om er twee weken lang een expeditie naar Mars te simuleren. Hoewel de leden van ons team heel verschillend waren, was er het besef we dat we samen een bijdrage hebben geleverd aan een lange termijn doel.
Toen ik daar in de woestijn, in dat ruimtepak omhoog keek naar de nachtelijke hemel, voelde het even alsof ik echt op Mars stond. Ik kon me perfect inbeelden hoe een mens zich zou voelen, wanneer die een jaar of dertig later vanop Mars naar die onmetelijke ruimte zou kijken en ergens tussen de vele sterren de aarde ziet staan als “een kleine blauwe bol”.
Een dergelijk gevoel ervaarde ik eveneens in een speciale ruimte-simulator.
Leer denken als een astronaut
Een astronaut die het overzichtseffect ervaren heeft, bereikt een hoger niveau van collectief bewustzijn. En die evolutionaire sprong kunnen wij hier op aarde ook maken, elk op onze eigen manier, zonder fysiek naar de ruimte te hoeven reizen. Dat doen we door onze geest open te stellen; te denken in termen van exploratie, grensoverschrijdende samenwerking en de vooruitgang van de gehele mensheid als hoogste prioriteit te zien. Alleen zo kunnen we de wereldwijde polarisering overstijgen en op een duurzame manier een interplanetaire soort worden.
Onze overleving hangt ervan af
En ja: we moeten een interplanetaire soort worden, of we dat nu willen of niet. We kunnen niet voor altijd op deze aarde blijven. Zelfs als we de klimaatverandering onder controle krijgen, kan een asteroïde of een supernova-explosie onze planeet in een oogwenk vernietigen. Uiteindelijk is het onvermijdelijk dat de zon zodanig opzwelt dat ze onze planeet zal verschroeien. We moeten dus wel beginnen nadenken over wat echt telt: onze overleving als menselijke soort op lange termijn. Door ons bestaand denkpatroon in die richting te verruimen, zal dit automatisch bijdragen om korte termijnproblemen op een duurzame manier aan te pakken.
Wat we kunnen leren van het coronavirus
Wat opvalt, is dat de mens beter samenwerkt wanneer zijn eigen overleving of die van een naaste er vanaf hangt. Niet alleen astronauten in de ruimte, maar ook luchtvaartpersoneel aan boord van een vliegtuig en dokters en verplegers in een operatiekamer zetten hun politieke voorkeur, geaardheid en culturele verschillen opzij en kiezen ervoor om samen te werken. We zijn er dus wel degelijk toe in staat. Hetzelfde blijkt de laatste weken uit de manier waarop we het coronavirus bestrijden: regeringsleiders en experts wereldwijd zijn bereid om samen de verspreiding van het virus in te dijken. Vreemd genoeg lijkt het wel of we een externe vijand nodig hebben om ons bij elkaar te brengen. De hamvraag is dus: hoe kunnen we als mens ook zonder externe dreiging onze politieke, culturele en sociale verschillen overstijgen en een globale planetaire samenwerking bereiken? Het antwoord op die vraag zou wel eens de sleutel kunnen zijn tot een nieuwe sprong in onze evolutionaire ontwikkeling.
