AI-gebruik stijgt, maar ook onze bezorgdheid: ‘Techno-optimisme maakt plaats voor technorealisme’

Dat blijkt uit de imec.digimeter 2024, de jaarlijkse enquête van imec die peilt naar de houding en het gebruik van technologie in Vlaanderen.

Sinds de lancering in 2022 heeft ChatGPT in recordtempo de wereld veroverd. Binnen een jaar maakte al 18% van de Vlamingen er maandelijks gebruik van. Ter vergelijking: Netflix en TikTok deden er respectievelijk drieënhalf en zes jaar over om tot een vergelijkbaar aantal gebruikers te komen. Een belangrijke vraag voor 2024 was dan ook of het AI-gebruik slechts een hype was of een blijvende trend in het digitale landschap. Het bleek duidelijk het laatste te zijn.

Ruim een op vier Vlamingen (28%) gebruikt maandelijks een AI-toepassing die tekst, beeld, muziek of spraak genereert. Bij de twee jongste doelgroepen is het succes het grootst: 34% van de 25-34-jarigen en maar liefst 68% van de 18-24-jarigen geeft aan het maandelijks te gebruiken. Die laatste groep zag een stijging van 26 procentpunt tegenover het jaar ervoor, de grootste toename binnen een jaar sinds het begin van de digimeter-enquête. Maar de grootste gebruikers blijken de studenten: drie vierde van hen gebruikt AI maandelijks. Daarnaast betaalt 13% van de 18-24-jarigen en 11% van de studenten zelfs voor een versie AI.

‘De tijd van experimenteren is voorbij, de Vlaming is vol overgave in het AI-bad gesprongen’, stelt Lieven De Marez, onderzoeksdirecteur maatschappij en innovatie (imec/UGent).

Polarisatie

De houding van de Vlaming ten opzichte van AI blijft grotendeels positief. Zo geeft ruim een derde (37%) aan AI vaker in het dagelijkse leven te willen gebruiken en is bijna 2 op de 3 (65%) nieuwsgierig naar de mogelijkheden. Ruim drie op de vier (77 %) geeft aan onder de indruk te zijn van wat AI allemaal kan, wat 8 procentpunt meer is dan in 2023.

Ondanks het enthousiasme, voelt een groot deel van de Vlamingen zich ook onzeker over het gebruik van AI. Hoewel de meerderheid overtuigd is van de efficiëntie van de technologie (53%), weet slechts 28% hoe ze generatieve AI effectief kunnen inzetten om taken efficiënter uit te voeren. Bijna de helft van de ondervraagden weet dit dus niet. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat een derde (36%) zegt behoefte te hebben aan extra opleidingen. En die vraag komt niet alleen van de ouderen, want ook 30% van de studenten geeft dit aan.

Naast de stijgende interesse nemen ook de zorgen rond AI toe. 35% vreest voor de impact op hun job, terwijl 62% zich zorgen maakt over privacy. Maar de grootste bezorgdheid blijft de betrouwbaarheid van informatie: 82% vreest dat AI bijdraagt aan de verspreiding van misinformatie. Daarnaast maakt een ruime meerderheid zich zorgen dat ze het verschil niet meer zullen zien tussen door mensen en door AI gemaakte content (74%), en dat deepfake-video’s niet meer van echte te onderscheiden zullen zijn (75%).

De resultaten tonen aan dat de Vlaming met gemengde gevoelens naar AI kijkt. Enerzijds erkennen velen de voordelen, maar anderzijds nemen de zorgen toe. Dat blijkt ook uit de algemene houding tegenover AI: 32% staat er positief tegenover, terwijl 23% negatief is. Vorig jaar waren deze cijfers respectievelijk 27% en 21%. Opvallend is dat het negatieve sentiment jarenlang stabiel bleef rond 10-11%, maar sinds de opkomst van ChatGPT sterk is toegenomen.

Volgens De Marez heeft ChatGPT de discussie over AI fundamenteel veranderd. ‘Tot eind 2022 wist iedereen dat AI bestond, maar het was niet tastbaar. Met de komst van ChatGPT veranderde dat drastisch. De groep voorstanders én tegenstanders is sindsdien gegroeid. We zien nu een duidelijke polarisatie: zowel het enthousiasme als de bezorgdheden rond AI nemen toe.’

Kampen met digitale technologie

Hoewel veel Vlamingen over de middelen en vaardigheden beschikken om met digitale technologie om te gaan, blijft een aanzienlijke groep kampen met beperkte toegang of vaardigheden. Zo blijkt dat 99 procent minstens één slim toestel heeft waarmee ze verbinding kunnen maken met het internet, maar heeft 18 procent schermen te kort om volwaardig te kunnen participeren. Ze hebben bijvosorbeeld wel een smartphone en een computer, maar hebben niet genoeg schermen om iedereen te laten telewerken of afstandsonderwijs te laten volgen. Daarnaast geeft 20 procent aan dat ze zich het gewenste internetabonnement niet kunnen veroorloven.

Iets meer dan de helft (56%) van de ondervraagden zegt dat ze gemakkelijk kunnen omgaan met digitale technologieën. Die percentages zijn het hoogste bij de 18-24-jarigen (84%) en de 25-34-jarigen (83%). Met de leeftijd neemt dit cijfer sterk af. Bij de 65-74-jarigen is dat nog maar 32 procent, en bij de 75-plussers slechts 20 procent. Bovendien wordt het steeds moeilijker om hulp te vinden binnen de eigen omgeving: waar vorig jaar nog 71 procent iemand kende om vragen over digitale technologie aan te stellen, is dat nu gedaald naar 63 procent.

Anderzijds gelooft 83 procent wel dat ze digitale vaardigheden kunnen aanleren. Dit geldt heel sterk voor mensen tot 44 jaar (93%), maar ook ouderen geloven hier steeds meer in: 75 procent van de 65-74-jarigen en 59 procent van de 75-plussers deelt dit vertrouwen, een stijging van acht procentpunt ten opzichte van vorig jaar.

Technorealisme

De houding van Vlamingen tegenover technologie blijft grotendeels positief, maar het optimisme neemt wel af. Stellingen zoals ‘Technologie maakt ons leven comfortabel’ (65%), ‘Technologie is leuk’ (59%) en ‘Ik ben geïnteresseerd in technologie’ (61%) vertonen al jaren een dalende trend. Tegelijkertijd nemen de zorgen toe: steeds meer mensen geven aan dat ze technologie niet vertrouwen (18%), dat digitale technologieën ons dommer maken (33%) of dat technologische veranderingen te snel gaan (56%).

Ten slotte beschouwt 45 procent van de ondervraagden zich als afhankelijk van de smartphone, en ruim een op vier (26%) noemt zich zelfs verslaafd. Dit cijfer ligt nog hoger bij jongeren tussen 18 en 24 jaar: 49 procent noemt zichzelf verslaafd. Dat is zes procentpunt meer dan vorig jaar. Ruim drie op de vier van de ondervraagden (78%) leggen zichzelf regeltjes op om met de smartphone om te gaan, maar minder dan een op de drie (31%) geeft aan dat de regeltjes ook helpen, een daling van 9 procentpunt.

‘Techno-optimisme maakt plaats voor technorealisme,’ vat De Marez samen. ‘Er is een groeiende haat-liefdeverhouding met technologie. We hebben technologie lange tijd het voordeel van de twijfel gegeven, maar nu beseffen steeds meer mensen, zowel jong en oud, dat ze hulp nodig hebben om ermee om te gaan. De opkomst van AI maakt dit allemaal nog urgenter. We staan op een tipping point: wachten we weer jaren tot de gevolgen zichtbaar worden, of kiezen we nu voor een verstandigere omgang met technologie?’

Opvallende cijfers uit de zeventiende Digimeter-bevraging

• 28% van de Vlamingen gebruikt artificiële intelligentie minstens maandelijks om tekst, beeld, muziek of spraak te genereren

• We spenderen gemiddeld 182 minuten per dag op de smartphone. Bij jongeren tussen de 18 en 24 jaar is dat zelfs 230 minuten per dag.

• Live kijken zakt steeds verder weg. In 2023 keek nog 45 procent live, in 2024 nog maar 41 procent. Het percentage mensen die live kijkt stijgt met de leeftijd, maar ook bij de oudste leeftijdscategorieën daalt het percentage tegenover vorig jaar.

• Van alle streaming- en socialemediaplatformen, spenderen we veruit het meeste tijd op TikTok: 315 minuten per week. Dat is een stuk meer dan op Instagram (137 minuten), Youtube (89 minuten) en Netflix (47 minuten).

• De Vlaming verkiest een mix van online en offline diensten voor zaken als winkelen, bankieren en het invullen van de belastingbrief. Maar liefst 65 procent kiest voor hybride dienstverlening, terwijl 23 procent de voorkeur geeft aan volledig online en 12 procent aan volledig offline.

• Podcasts zetten hun gestage opmarks verder: 29 procent luistert minstens maandelijks naar een podcast, 3 procentpunt meer dan het jaar voordien. En ook radio blijft het goed doen: 82 procent luistert minstens maandelijks, en 62 procent zelfs dagelijks.

• De Vlaming blijft nieuwsgierig: 88% volgt dagelijks het nieuws. Bij jongeren van 18 tot 24 jaar gebeurt dit vooral via sociale media (64%) en apps van nieuwsmedia (30%).