'Stop focus op economische groei, verbeter wat we nu al hebben'

Deze week verzamelen wetenschappers, politici en beleidsmakers in Brussel voor een historische conferentie. Het doel van deze bijeenkomst, georganiseerd door Europese Parlementsleden van vijf verschillende politieke groeperingen, vakbonden en ngo’s, is om de mogelijkheden af te tasten voor post-growth economy binnen Europa – een economie waarin economische groei niet langer centraal staat.

De voorbije zeven decennia was het realiseren van economische groei de belangrijkste economische doelstelling van de Europese lidstaten. Maar deze groei leidde ook tot milieudegradatie en uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Vandaag overschrijden we meerdere veilige milieugrenzen van onze planeet, en het is duidelijk dat economische activiteiten onvoldoende sterk losgekoppeld kunnen worden van grondstoffengebruik of vervuiling.

Om de verschillende sociale problemen binnen de Europese lidstaten op te lossen hebben we bijgevolg niet méér economische groei nodig, maar moeten we werk maken van een meer rechtvaardige verdeling van wat we vandaag reeds hebben.

Economische groei wordt bovendien alsmaar moeilijker om te realiseren door dalende productiviteits-stijgingen, de verzadiging van markten, en milieudegradatie. Als de huidige trends zich verderzetten, hebben we binnen 10 jaar misschien zelfs helemaal geen groei meer in Europa. Vandaag proberen we de groei terug aan te zwengelen door meer schulden te maken, onze milieuwetgeving te versoepelen, de werkweek te verlengen en te snoeien in sociale bescherming. Dit agressief nastreven van economische groei ten koste van alles verdeelt onze maatschappij, creëert economische instabiliteit, en ondermijnt onze democratieën.

Politieke leiders blijven tot vandaag het liefst veraf van deze onderwerpen. Zo vervelde het Europese “Beyond GDP” programma tot “GDP and Beyond”. De officiële mantra binnen de EU blijft immers groei – zij het geherformuleerd als duurzame groei, groene groei, of inclusieve groei – maar het is duidelijk dat economische groei nog steeds centraal staat. Zelfs de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties omvatten het streven naar economische groei als een beleidsdoelstelling voor alle landen, en dit ondanks de fundamentele tegenstrijdigheid tussen groei en duurzaamheid.

Alternatief beleid: minder groei, meer gelijkheid en levenskwaliteit

Het goede nieuws is dat er vanuit het maatschappelijke middenveld en academische kringen een post-growth beweging is gegroeid. Deze beweging staat gekend op verschillende plaatsen onder verschillende namen: decroissance, Postwachstum, steady-state of doughnut economics, welvaart zonder groei om er maar een paar te noemen. Sinds 2008 worden degrowth conferenties georganiseerd die duizenden deelnemers samenbrengen.

Een nieuw wereldwijd initiatief, het Wellbeing Economy Alliance (of WeAll), brengt deze bewegingen samen, terwijl een Europees onderzoeksnetwerk nieuwe ecologische macro-economische modellen ontwikkelt. Uit dit werk blijkt dat het mogelijk is om de levenskwaliteit te verhogen, onze natuurlijke omgeving te herstellen, ongelijkheden terug te dringen en betekenisvolle jobs te creëren – en dit alles zonder een behoefte aan economische groei. De enige voorwaarde is dat we inzetten op een beleid dat de afhankelijkheid van groei inperkt.

Deze alternatieve beleidsvoorstellen omvatten beperkingen op grondstoffengebruik, een meer progressief belastingstelsel dat de toenemende ongelijkheid aan banden legt en een graduele afbouw van het aantal werkuren per week. Het gebruik van grondstoffen zou ingeperkt kunnen worden via een koolstofheffing waarbij de inkomsten die hieruit voortvloeien, kunnen terugstromen via een maatschappelijk dividend of via de financiering van sociale programma’s.

Het invoeren van zowel een basisinkomen als een maximuminkomen zou dan weer de ongelijkheid kunnen terugdringen, en tegelijkertijd de tijd besteed aan zorg herverdelen, en de machtsonevenwichten herstellen die vandaag onze democratieën bedreigen. Technologische vooruitgang zou kunnen ingezet worden om werktijden te reduceren en de levenskwaliteit te verhogen, in plaats van om arbeiders af te danken en de winsten te verhogen van kapitaalhouders.

Gegeven de sociale en milieurisico’s gelinkt aan het huidige beleid dat sterk focust op economische groei, zou het onverantwoord zijn dat onze politici en beleidsmakers niet nadenken over een post-growth toekomst. De conferentie die georganiseerd wordt in het Europese Parlement is een veelbelovende start, maar een sterker engagement is nodig. Als een groep van bezorgde sociale en natuurwetenschappers vanuit alle hoeken van Europa, vragen we de Europese Unie, haar instellingen, en lidstaten dan ook om:

1. Een speciale commissie rond Post-Growth Futures op te richten in het Europese Parlement. Deze commissie moet een actief debat voeren rond de toekomst van economische groei, beleidsalternatieven uittekenen, en het nastreven van groei als overkoepelende beleidsdoelstelling heroverwegen.
2. Alternatieve indicatoren te introduceren in het macro-economische raamwerk van de EU en van haar lidstaten. Economische beleidsmaatregels moeten geëvalueerd worden op basis van hun impact op welzijn, grondstoffengebruik, ongelijkheid, en het aanbieden van waardig werk. Deze indicatoren moeten bij beleidskeuzes een groter gewicht krijgen dan het bbp.
3. Het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) om te vormen tot een Stabiliteit- en Welzijnspact. Het SGP is een verzameling van regels die overheidstekorten en overheidsschuld trachten in te perken. Dit pact moet herzien worden opdat alle lidstaten in staat zijn om te voorzien in de basisbehoeften van haar inwoners, en tegelijkertijd grondstoffengebruik en vervuiling reduceren tot duurzame niveaus.
4. Een Ministerie voor Economische Transitie in het leven te roepen in elke lidstaat. Een nieuwe economie die rechtstreeks focust op menselijk en ecologisch welzijn kan een veel betere toekomst bieden dan een economie die structureel afhankelijk is van economische groei.

Deze tekst werd oorspronkelijk opgesteld in het Engels, en ondertekend door meer dan 200 wetenschappers vanuit alle delen van Europa. Eerste ondertekenaars omvatten o.a. Dan O'Neill, Federico Demaria, Giorgos Kallis, Kate Raworth, Tim Jackson, Jason Hickel en Marta Conde. Een volledige lijst van ondertekenaars is hier terug te vinden.

In België verscheen de tekst eerst in de krant De Morgen. De tekst is vertaald door Brent Bleys, één van de ondertekenaars, verbonden aan de vakgroep Economie van de Universiteit Gent.