Op het internationale wetenschapsfilmfestival InScience in Nijmegen zie je de beste wetenschapsfilms van het afgelopen jaar, zoals Human Nature en The Bit Player. Lees hier onze recensies en maak kans op een duoticket.
InScience, het International Science Film Festival Nijmegen, is een van de grootste internationale filmfestivals voor de wetenschapsfilm in Europa en vindt dit jaar plaats van 6 tot 10 november. Het filmprogramma waaiert alle kanten uit, maar gaat vooral de diepte in. Met krachtige, verbazingwekkende en soms verontrustende films laat InScience je de maatschappelijke impact van wetenschap zien. Zo zet de film Human Nature aan tot nadenken over de ethische grenzen van CRISPR en brengt The Bit Player de bedenker van de tweeledige 'bit'-structuur in beeld.
Eos mag 2x2 tickets weggeven voor een film naar keuze. Beantwoord de prijsvraag onderaan dit artikel en maak kans op een duoticket.
Human Nature: Morrelen aan de mens
Dankzij CRISPR kunnen we de code van het leven met grote precisie wijzigen. De documentaire Human Nature laat zien hoe dat in zijn werk gaat, en schetst de verregaande implicaties daarvan.
‘Op een dag zullen we in staat zijn onze eigen genen te veranderen’, verzekert bioloog Robert Sinsheimer zijn toehoorders aan het California Institute of Technology in 1966. Inmiddels is die dag aangebroken. Human Nature reconstrueert de ontdekking van CRISPR en verkent de mogelijkheden van die revolutionaire doorbraak. Voor wie de voorbije jaren onder een steen heeft geleefd: CRISPR is een technologie die het mogelijk maakt om met ongekende precisie wijzigingen aan te brengen in DNA. Nieuw voor ons, maar vermoedelijk al miljoenen jaren de normaalste zaak voor bacteriën, die het mechanisme gebruiken om zich te verdedigen tegen virussen.
Grote doorbraken schuilen soms in een klein hoekje, zoals in een zoutmeer of een yoghurtpotje
Human Nature laat naast the usual suspects - zoals pioniers Jennifer Doudna (UC Berkeley), Emmanuelle Charpentier (Max Planck Institute) en Feng Zhang (Broad Insitute) - ook minder bekende, maar daarom niet minder cruciale wetenschappers aan het woord. Grote doorbraken schuilen soms in een klein hoekje, zo blijkt. Zoals in een zoutmeer of een yoghurtpotje. Zo was het de Spaanse Francisco Mojica (Universiteit van Alicante) die bij zijn onderzoek naar bacteriën in zoutmeren als één van de eersten vreemde steeds terugkerende sequenties in het bacterie-DNA opmerkte, die hij later ‘clustered regularly interspaced palindromic repeats’ (CRISPR) doopte. En het waren onderzoekers bij Danisco, producent van bacteriën voor de voedingsindustrie, die ontdekten hoe die herhalingen hun yoghurtbacteriën leken te beschermen tegen virussen. Waartoe dat allemaal zou leiden, konden ze toen nog niet vermoeden. De Nobelprijs mag dan vermoedelijk voor Doudna en co zijn, die CRISPR-nummerplaat pakken ze voormalig Danisco-onderzoeker Rodolphe Barrangou niet meer af.
Grenzen verleggen
De makers van Human Nature slagen er knap in om duidelijk te maken hoe CRISPR werkt, en hoe wij er met de nieuwe techniek in slagen DNA van mens, dier en plant op een plek naar keuze te wijzigen. Een techniek ‘die onze relatie met de natuur verandert’, aldus Doudna.
Genbewerking laat ons toe gewassen te veredelen, van dieren geschikte orgaandonoren te maken en genetische ziektes te behandelen. De documentaire combineert de getuigenissen van wetenschappers die de grenzen van ons kunnen verleggen met die van mensen die daar baat bij kunnen hebben, zoals ouders van kinderen met een genetische aandoening en de jonge David Sanchez, die aan sikkelcelanemie lijdt. De eerste klinische studies om die ziekte met CRISPR te behandelen zijn al aan de gang.
‘Seks voor recreatie, wetenschap voor procreatie’ Stephen Hsu, Genomic Prediction
Als het aan mensen zoals Stephen Hsu ligt, gebruiken we onze kennis van genetica niet alleen in de strijd tegen ziektes. Zijn bedrijf Genomic Prediction biedt nu al allerlei genetische tests aan, waaronder eentje die volgens het bedrijf toelaat om bij IVF het risico van embryo’s op een laag IQ in te schatten. Hsu hoopt dat we in de toekomst niet langer op het lot zullen moeten vertrouwen om de genetische kaarten van kinderen te schudden. Dat doen we beter zelf – of beter: we betalen vorstelijke sommen aan mannen zoals Hsu om het voor ons te doen. ‘Seks voor recreatie, wetenschap voor procreatie’, aldus Hsu.
Willen we dat? Of stevenen we dan af op een Brave New World vol op maat gemaakte kinderen? De dag dat we met grote precisie aan allerlei genen zullen kunnen sleutelen is volgens geneticus Fyodor Urnov nog veraf. Maar zoals velen van zijn collega’s is hij ervan overtuigd dat die er ooit komt. In afwachting daarvan biedt Human Nature stof tot nadenken.
Human Nature, Adam Bolt. Te zien op docufilmfestival InScience, van 6 tot 10 november in Nijmegen
The Bit Player: De bron van de 0'en en 1'en
Voor de doorsnee mens is Claude Shannon een volstrekt onbekende. Toch noemen de geïnterviewde academici in The Bit Player zijn naam in één adem met onder meer Albert Einstein en Isaac Newton. Met zijn paper over de wiskundige informatietheorie legde Shannon, die in 2001 op 84-jarige leeftijd overleed, de grondslag voor het informatietijdperk - waarin we vandaag nog altijd leven.
Shannons onderzoek en ideeën hebben een niet te overschatten impact op ons moderne, digitale tijdperk
Meer in detail: Shannon bedacht de bit. Al onze digitale informatie is in wezen opgebouwd uit slechts twee componenten: nullen en enen. Dankzij die revolutionaire tweeledige 'bit'-structuur is het veel eenvoudiger en veel beter mogelijk om grote hoeveelheden informatie naar een ontvanger te versturen, zonder dat de boodschap onderweg verstoord wordt door ruis. Kortom: Shannon ontdekte dat wiskunde kan helpen om informatie foutloos over te dragen.
De Amerikaan kwam tot dat inzicht op de nog relatief jonge leeftijd van 32 jaar. Het idee speelde al van kindsbeen af in zijn hoofd, toen hij als ukkie in het landelijke Massachusetts gefascineerd raakte door de even simpele als briljante morsecode, die eveneens uit slechts twee componenten bestaat.
Het levensverhaal van Shannon wordt in The Bit Player op bijzondere wijze verteld. Want niet alleen passeren klassieke talking heads de revue zoals familieleden en wetenschappers, Shannon doet ook gewoon zélf zijn zegje - ook al is hij al bijna twintig jaar overleden. Acteur John Hutton kroop voor de opnames van de docu namelijk in de huid van een gepensioneerde maar immer gepassioneerde Shannon.
Het is een filmisch trucje dat The Bit Player een vreemd soort waarachtigheid meegeeft. Des te meer doordat het interview met Shannon/Hutton plaatsvindt in het huis waar Shannon zijn leven doorbracht, een even statig als karaktervol landhuis in een buitenwijk van Winchester, Massachusetts.
Geen commercieel inzicht
Shannons onderzoek en ideeën hebben een niet te overschatten impact op ons moderne, digitale tijdperk. Technologische ontwikkelingen als de mp3, e-mail en artificiële intelligentie zouden niet bestaan of er minstens totaal anders uitzien zonder hem.
Er zijn verschillende oorzaken waardoor Shannons naam desondanks in de kantlijnen van de geschiedenis verzeild is geraakt, en de voornaamste is zijn ‘gebrek aan commerciële voeling’, zoals zijn vrouw Betty (gespeeld door Judith Ivey) het verwoordt. Shannon kon zich door zijn uiteenlopende interesses maar moeilijk focussen op één project, zowel thuis als in het lab. Zo ontwikkelde hij ook een schaakcomputer en een trompet die vuur spuwt - geen grap.
En dus is The Bit Player in geen geval een overbodige film. Wel integendeel: dankzij deze docu komt een invloedrijke wetenschappelijke naam opnieuw onder de aandacht, een wiskundige zonder wie ik dit stuk misschien niet had kunnen schrijven en u het allicht niet had kunnen lezen.
The Bit Player, Mark Levinson. Te zien op docufilmfestival InScience, van 6 tot 10 november in Nijmegen
Ga voor meer informatie over InScience naar www.insciencefestival.nl
