Waarom vals nieuws viraal gaat

Dat er op sociale media ontzagwekkende hoeveelheden onzin de ronde doen is geen nieuws. Maar sinds het Brexit-referendum en de verkiezing van Donald Trump maken veel mensen zich zorgen over de verbazende snelheid waarmee volslagen onware berichten – ‘fake news’ – zich verspreiden.

Onderzoek naar het hoe en waarom daarvan is ingewikkeld, onder meer omdat het moeilijk is om de ‘kwaliteit’ van berichten op grote schaal te kwantificeren. Geen probleem, suggereerde een computermodel al in 2012: gezien de structuur van sociale netwerken en het feit dat de aandacht van de gebruikers daarvan nu eenmaal beperkt is, is kwaliteit geen vereiste om viraal te gaan.

Ook dat wist u al, maar toch liet dat model enkele vragen onbeantwoord, betogen Chinese en Amerikaanse wetenschappers in het vakblad Nature Human Behaviour: het hield namelijk geen enkele rekening met het feit dat mensen de kwaliteit van posts en tweets zelf eigenlijk wél kunnen beoordelen. Dus schreven ze een nieuw model waarin die mogelijkheid werd opgenomen.

Daaruit blijkt dat als de hoeveelheid nieuwe posts beperkt is en de beschikbare aandacht bij de gebruikers aanzienlijk, de kwalitatief hoogstaande berichten wel degelijk komen bovendrijven. Slinkt die aandacht, of neemt het aantal berichten teveel toe, dan gaat het ook in dit model vaak mis.

Dat geldt zeker, tonen de onderzoekers aan, als niet alle gebruikers in het netwerk ongeveer evenveel aandacht besteden aan een vergelijkbaar aantal posts, maar als er – wat realistischer is – mensen zijn die weinig aandachtig zijn en veel posten en delen, terwijl anderen veel bedachtzamer zijn. In dat geval stort de kans dat de beste berichten het halen quasi totaal in elkaar.

Weinig hoopgevend, al toont dit volgens de auteurs van de studie wel aan dat de strijd tegen bots die tegen een bovenmenselijke snelheid volslagen dan wel gevaarlijke nonsens posten, lonend kan zijn: daardoor zou het aantal berichten namelijk dalen, terwijl de gemiddelde hoeveelheid aandacht stijgt.