Wikipedia viert 15de verjaardag

Het idee van een encyclopedie is zo oud als de straat. De oudste encyclopedie waar we weet van hebben, dateert van net na de geboorte van Christus en werd opgesteld door Plinius de Oudere. Maar de moderne vorm, die een bundeling is van objectieve wetenschappelijke artikels opgesteld door experts, dateert van de 17de à 18de eeuw. Zeker in de begindagen hadden encyclopedieën ook een ideologische functie. Ze moesten de waarden van de verlichting uitdragen, zoals de Encyclopédie, waar de Franse filosoof Denis Diderot aan meeschreef. Andere moesten dan weer een land promoten als baken van kennis. Getuige projecten als de Enciclopedia Italiana, de Bolshaya Sovetskaya Entsiklopediya van de Sovjets en de Encyclopædia Britannica.

Kenmerkend aan al die encyclopedieën was dat een kleine elite van wetenschappers ze maakte. Niemand stelde zich daar vragen bij, de meeste mensen beschouwden het zelfs als een enorm pluspunt. Maar met de opkomst van het internet in de jaren 1990 ontstond er een andere kijk op het vergaren en verdelen van kennis. Zeker in de optimistische begindagen stond het internet voor veel denkers synoniem voor vrijheid. In die geest suggereerde de wetenschapper Rick Gates al in oktober 1993 dat er een online encyclopedie moest komen, onder de naam Interpedia. De kiemen van het latere Wikipedia waren gezaaid. Hoewel Interpedia nooit echt van de grond kwam, werden tijdens de voorbereidende discussies veel aspecten opgeworpen die de kern zouden vormen van Wikipedia. Een daarvan is het principe dat iedereen artikels kan schrijven en aanpassen.

Het idee dat er geen rem zou staan op de auteurs, lokte toch wat kritiek uit. Bij pakweg de Britannica stonden de auteur en de redactie garant voor de waarachtigheid en kwaliteit van de informatie. Hoe zou dat gaan bij een online encyclopedie waar iedereen aan kon bijdragen? Gates en co. losten dat vraagstuk niet op, waardoor Wikipedia in zijn begindagen met diezelfde kritiek af te rekenen kreeg. De oplossing die voor Interpedia bedacht werd, was typerend voor het tijdperk. De toegang werd niet beperkt of gecontroleerd, maar verschillende externe agentschappen zouden de artikels beoordelen en een score geven aan de hand van hun eigen criteria. Lezers konden zo zelf beslissen welk agentschap criteria handhaafde die zij belangrijk vonden en aan de hand daarvan de waarde van een artikel bepalen.

Nood aan een vrije encyclopedie
‘Think free as in free speech, not free beer.’ De visie van de Amerikaan Richard Stallman herleiden tot dat ene citaat is wat kort door de bocht, maar de zin geeft wel goed aan in welke richting de charismatische computerwetenschapper en filosoof denkt. Met die woorden in het achterhoofd opperde Stallman in 2000 als eerste dat een online encyclopedie eigenlijk geen centrale redactie mocht hebben. Niet enkel moest iedereen kunnen bijdragen aan de inhoud, er mocht ook niet één bepaalde persoon of groep mensen als controleur of poortwachter optreden, luidde het idee. Op dat moment een behoorlijk controversiële gedachtegang. Er bestonden al digitale encyclopedieën, zoals het toen heel bekende Encarta van Microsoft. Maar ook Encarta werd samengesteld door experts, net zoals zijn papieren evenknie.

Wat Stallman suggereerde, leek waanzin, maar volgens de technologiedenker was een vrije encyclopedie een absolute must in de nieuwe internetwereld. ‘We moeten bewust optreden om te voorkomen dat encyclopedische en educatieve informatie op het web worden gemanipuleerd. Ondernemingen zullen we niet kunnen tegenhouden, maar we kunnen wel voor een alternatief zorgen’, poneerde Stallman destijds in een episch bericht. Met die intentieverklaring was de kous niet af voor de wetenschapper. Zijn ellenlange betoog, getiteld The Free Universal Encyclopedia and Learning Resource, legde de basisprincipes neer die uiteindelijk ook Wikipedia zou hanteren. De lijst is behoorlijk lang maar omvat heel herkenbare elementen, zoals een gedecentraliseerde aanpak met duizenden mensen die bijdrages leveren, en een onbegrensd aantal onderwerpen. Stallmans insteek bleef wel vrij academisch. Het is zeer de vraag of hij een Wikipedia-artikel met samenvattingen van elke aflevering van Game of Thrones zo relevant zou vinden.

Kleine broer van Nupedia
Kort daarna dook de man op die veel mensen vereenzelvigen met Wikipedia: Jimmy ‘Jimbo’ Wales. Een Amerikaanse ondernemer die na een carrière in de financiële wereld mee aan de wieg stond van een van de eerste succesvolle erotisch getinte websites: Bomis. Samen met onder meer filosoof Larry Sanger lanceerde hij op 15 januari 2001 Wikipedia. Wales was voordien al bezig met een online encyclopedie, Nupedia, die hij financierde met de inkomsten van Bomis en die volledig op de klassieke leest geschoeid was. De site werkte met een uitgebreid peerreviewsysteem, waarbij experts alles checkten en dat Wales later zou omschrijven als ‘intimiderend voor mogelijke participanten’.

Wikipedia werd in het begin gezien als de zwakkere broer van Nupedia. Het was een zijproject dat eventueel wat artikels voor de ‘echte’ encyclopedie opleverde. Groot was de verbazing bij Wales en Sanger toen er al na enkele dagen meer artikels op Wikipedia stonden dan op Nupedia én dat een aantal vrijwilligers de rol van informele redacteur op zich nam.
 
Een eigen leven
Aanvankelijk was het plan om Wikipedia commercieel uit te baten, inclusief advertenties. Maar dat gebeurde nooit, deels omdat Wikipedia snel een eigen leven ging leiden. Volgens de officiële geschiedschrijving verscheen het duizendste artikel amper een maand na de start van de site, en het tienduizendste een half jaar later. Dat is best indrukwekkend als je weet dat een artikel niet zomaar tot stand komt. De kern van de Wikipedia-site is het wikiplatform, dat ontworpen werd om in samenwerkingsverbanden teksten en artikels te schrijven. Elk artikel dat op Wikipedia verschijnt, kan door om het even wie worden aangepast. Dergelijke edits komen heel vaak voor, als verbetering en als aanvulling. Een artikel kan dus beginnen als stub – een beknopte pagina die nog aanvulling nodig heeft – maar dankzij de inbreng van een groep enthousiastelingen enorm lang worden.

In 2005 ondervond Wales zelf de grote autonomie van Wikipedia. Hij werd namelijk ‘betrapt’ nadat hij zijn eigen biografische Wikipedia-pagina had aangepast – wat volgens de regels van de site not done is. Dat Wales in zijn aanpassing de rol van Sanger in het ontstaan van Wikipedia en de seksuele aard van de Bomis-website minimaliseerde, maakte de zaak nog pijnlijker. Uiteindelijk bood Wales zijn verontschuldigingen aan voor zijn edits. Intussen kan je op Wikipedia een uitgebreid verslag lezen van zijn misstap – én een geschiedenis van Wikipedia waar Sanger wel een belangrijke rol in speelt. De rol van Wales is sowieso minder prominent sinds de oprichting van de non-profitorganisatie Wikimedia Foundation.

Niet meer weg te denken
Met wereldwijd bijna vijfhonderd miljoen lezers per maand is Wikipedia een van de belangrijkste websites op het internet geworden, en wellicht is het de grootste niet-commerciële site. Maar dat wil nog niet zeggen dat hij bestemd is voor de eeuwigheid. Er liggen uitdagingen in het verschiet. De Wikimedia Foundation heeft niet veel fondsen en Wikipedia moet zijn bezoekers dan ook geregeld vragen naar een bijdrage. Bovendien zijn sommige artikels het strijdtoneel geworden van aanhangers van verschillende ideologieën, met edit-oorlogen waarbij voortdurend informatie wordt aangepast. Het feit dat Wikipedia met dat fenomeen te maken heeft, toont wel duidelijk aan hoe invloedrijk de ooit als absurd omschreven open en vrije encyclopedie vandaag is geworden.

Wikipedia-stats
De Engelstalige Wikipedia telt op het moment dat we dit schrijven 5.017.728 artikels, waarop 127.000 actieve gebruikers al zo’n 800 miljoen edits uitvoerden. Het totale aantal geregistreerde gebruikers bedraagt 26,8 miljoen.

De Nederlandstalige Wikipedia is de vierde grootste ter wereld op basis van het aantal artikels, na dus de Engelse, de Zweedse en de Duitse. Met 1.843.731 artikels is de afstand met de Duitse Wikipedia (1.879.363) verwaarloosbaar. De Franstalige Wikipedia is verrassend genoeg kleiner. De Nederlandse editie heeft wel veel minder edits en actieve gebruikers dan zijn Duitse en Franse evenknie.