Kunnen voedingsmiddelen echt helpen in de strijd tegen hart- en vaatziekten, artritis en dementie?
Er zijn extreem weinig bewijzen dat bepaalde voedingswaren ontstekingen afremmen of dat andere ze bevorderen
Onze grootste sterkte is soms onze grootste zwakte. Dat geldt voor veel dingen, ook voor onze gezondheid. Denk maar aan onze verbazingwekkend gesofisticeerde reactie op letsels en infecties. Onze lichamen ontketenen hele legers van cellen om indringers af te slachten en verraders op te ruimen. Hun bewegingen worden geleid door signaalchemicaliën zoals interleukines, die de cellen vertellen waar en wanneer ze moeten vechten en wanneer ze zich moeten terugtrekken. We ervaren dit als zwellingen, roodheid en pijn bij ontstekingen – een essentieel deel van het genezingsproces.
Maar wanneer de oorlogen niet stoppen, wanneer ontstekingen chronisch of systemisch worden, is het hek van de dam. Dan krijgen we te maken met artritis, colitis, slijmbeursontsteking, diabetes, darmkanker, alzheimer en hart- en vaatziekten.
Hart- en vaatziekten zijn ’s werelds grootste doders. We weten al twintig jaar dat ontstekingen, samen met te veel cholesterol, verantwoordelijk zijn voor de opstapeling van plaques in onze slagaders. Toch was het lange tijd een raadsel of een ontketende ontsteking echt leidt tot hartaanvallen en beroertes. Tot verleden zomer. Uit de resultaten van een grote, goed opgezette studie bleek dat patiënten met een groot risico op hart- en vaatziektes minder problemen hadden nadat ze een geneesmiddel hadden gekregen tegen ontstekingen – met name tegen interleukine 1. Het was een mooie beloning voor cardioloog en hoofdonderzoeker Paul Ridker van Harvard University, die al lang beweerde dat ontstekingen een even vitaal doelwit zijn als cholesterol.
De patiënten uit Ridkers studie hadden al een hartaanval gehad en hadden last van aanhoudende ontstekingen. Dat bleek uit het gehalte aan CRP – C-reactief proteïne – in hun bloed. Het is verleidelijk om dat te veralgemenen naar de algemene bevolking. Als chronische ontstekingen een negatieve rol spelen bij hartziekten en tal van andere aandoeningen, moeten we dan niet met z’n allen doen wat we kunnen om ze in toom te houden? Ik heb het niet over het slikken van medicijnen zoals ibuprofen, die kortdurende ontstekingen verzachten. Ik heb het over iets dat we elke dag kunnen doen: gezond eten.
Rommelige feiten
Surf op het internet of spring een boekhandel binnen en de ontstekingsremmende diëten vliegen je om de oren. Ze delen niet alleen recepten uit, maar ook hoop. De meeste richten zich op specifieke aandoeningen: artritis, borstkanker, hartziekte en auto-immuun-stoornissen. Gezondheidsgoeroe Andrew Weil biedt je zelfs een ontstekingsremmende voedselpiramide aan.
De onderliggende wetenschap is nochtans wankel. Veel voedingsmiddelen blijken inderdaad ontstekingsremmend te werken. Denk aan kurkuma, bosbessen, gember, thee, verschillende soorten groenten, donkere chocolade en vis. Maar vaak bleek dat uit experimenten in het lab en niet uit studies op mensen. Epidemiologen James Hébert en Nitin Shivappa van de University of South California vonden de moed om 1.943 studies te onderzoeken. Ze publiceerden in 2014 hun Dietary Inflammatory Index, een overzicht van 45 voedingsmiddelen. Ze stelden het op als een onderzoeksinstrument om diëten mee te evalueren, maar geven toe dat het gebaseerd is op studies met zeer uiteenlopende methodologieën.
Toen ik Paul Ridker vroeg naar zijn mening over ontstekingsremmende diëten, werd hij onrustig. ‘Het heeft zich als een lopend vuurtje verspreid, maar ik heb extreem weinig bewijzen gevonden dat bepaalde voedingswaren ontstekingen afremmen of dat andere ze bevorderen’, vertelde hij. Hij raadt zijn eigen patiënten aan om het mediterrane dieet te volgen, met veel groenten, volle granen en vis, en met weinig rood vlees en verwerkte voedingswaren.
Goed uitgevoerde studies hebben aangetoond dat het mediterrane dieet, dat lang werd onderschreven door cardiologen, de belangrijke eigenschappen van ontstekingen en het risico op hart- en vaatziekten vermindert. Of het nog beter zou werken als er ook bosbessen en kurkuma aan werden toegevoegd? Niemand die het met zekerheid weet.
Aan voedingsonderzoek doen is lastig. Kurkuma kan wonderen verrichten bij muizen met ontstekingen, ‘maar dan hebben we het over knaagdieren waarvan het voer heel andere macro- en micronutriënten bevat’, vertelt Martha Clare Morris, nutritioneel epidemioloog aan de Rush University in Chicago. De context is belangrijk. Het typische mediterrane dieet vereist dat je massa’s zeevruchten per week eet, maar in studies waarbij mensen visoliesupplementen moesten slikken, vonden onderzoekers weinig voordelen. De voordelen van vis kunnen elders liggen. Ze kunnen bijvoorbeeld meer te maken hebben met het vervangen van vlees.
Daarom verkiezen onderzoekers als Morris om volledige dieetpatronen te bestuderen in plaats van afzonderlijke ingrediënten. Momenteel onderzoekt ze of cognitief verval kan worden afgeremd door het MIND-dieet, dat elementen uit het mediterrane dieet combineert met DASH, een ander goedbestudeerd dieet. Het MIND-dieet raadt voedingswaren aan die goed zijn voor de hersenen, zoals noten, volle granen en vis, het DASH-dieet was oorspronkelijk bedoeld om een hoge bloeddruk te verlagen, onder andere door veel groenten en fruit en weinig verzadigd vet te eten. Morris zal ontstekingen onderzoeken, maar de eerste resultaten daarvan krijgen we pas tegen 2021.
Tot dan kan het geen kwaad om meer zogenaamde ontstekingsremmende ingrediënten aan je dieet toe te voegen. Hébert stelt een pittig theetje voor met gember, kurkuma en peper. Maar onthou dat de context belangrijk is. Ga het dus niet combineren met koekjes en chips.
