Lang werd lood gebruikt in waterleidingen. Het zware metaal is sterk en buigzaam tegelijk. Na 1970 bleek dat lood giftig is. Sindsdien zijn nog niet alle leidingen vervangen. Hoe schadelijk is drinkwater uit zo’n leiding dan?
Deze factcheck is gemaakt door studenten journalistiek van de KU Leuven in samenwerking met de Eos-redactie en verscheen ook op het platform factcheck.vlaanderen.
Je drinkt maar beter geen water afkomstig van een loden leiding, zegt Erik Smolders, expert bodem- en waterbeheer aan de KU Leuven. ‘De kleine hoeveelheden lood die je binnenkrijgt, leiden tot subtiele gezondheidseffecten. Bij kinderen is een IQ-daling mogelijk. Een iets hogere blootstelling kan ook gevolgen hebben voor het hemoglobinegehalte.’ Hemoglobine zit in rode bloedcellen, en staat in voor de zuurstofopname in het bloed.
‘Een verhoogde blootstelling aan lood kan bovendien aanleiding geven tot loodopbouw in het skelet en een verstoord calciummetabolisme’, vult Katrien Smet van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) aan. ‘Het kan ook een rechtstreekse impact hebben op het centrale zenuwstelsel.’
'Als je loden leidingen hebt, doe je er goed aan die te laten verwijderen' Erik Smolders, expert bodem- en waterbeheer aan de KU Leuven
Die effecten zijn allesbehalve verwaarloosbaar, al mag je ze ook niet overschatten. ‘Zolang je het normaal gebruikt, zal je niet sterven aan drinkwater uit waterleidingen met lood’, aldus Smolders. Hij adviseert om het water een eindje te laten lopen voor je een glas neemt. ‘Verder is het belangrijk geen koperleidingen te plaatsen. En als je loden leidingen hebt, doe je er goed aan die te laten verwijderen.’
Openbare gebouwen eerst
Vandaag hebben nog sommige gebouwen in Vlaanderen loden leidingen. ‘De watermaatschappijen hebben die leidingen en aansluitingen bijna allemaal vervangen’, zegt Smet. Openbare gebouwen kregen bijzondere aandacht. Een rapport van de VMM meldt dat sinds 2007 161.212 loden aftakkingen vervangen werden door de waterleveranciers. Begin 2019 moesten nog 2.650 loden aftakkingen vervangen worden.
Carl Heyrman, directeur van AquaFlanders, de federatie van Vlaamse waterbedrijven en rioolbeheerders, merkt op dat we een onderscheid moeten maken tussen het publiek net, dat loopt tot aan de watermeter, en de binneninstallaties, de waterleidingen die van de watermeter tot in huis lopen.
‘De watersector is verantwoordelijk voor het publiek net tot aan de watermeter. Alles wat voorbij de watermeter zit, is de verantwoordelijkheid van de eigenaar van het gebouw’, legt Heyrman uit. ‘Over de laatste vijftien jaar hebben we het overgrote deel van het lood uit de leidingen die tot en met de watermeter lopen gehaald.’
Wie twijfelt of de verbindingsstukken in zijn installatie lood bevatten, laat die het best nakijken
Anders is het gesteld met wat na de watermeter komt. ‘Dat zijn de binnenhuisinstallaties van particulieren, maar ook van openbare besturen. Daar kan je nog loden leidingen aantreffen, of kan je zien dat er lood werd gebruikt om de leidingen te solderen.’ Volgens Heyrman is de burger zelf verantwoordelijk voor de binnenhuisinstallaties en eventuele vervangingen.
Tot slot waarschuwt Heyrman voor de legeringen die gebruikt worden voor verbindingsstukken. ‘Dat zijn vaak messingverbindingen, en in messing zit ook lood.’ Ook daar ijvert AquaFlanders samen met de overheid ervoor om over te stappen naar loodarme legeringen. Via sensibilisering proberen ze burgers erop attent te maken dat ook de verbindingsstukken lood kunnen bevatten. Wie twijfelt of dat bij zijn installatie het geval is, laat die het best nakijken.
Tests aan de kraan
Hoe zit het dan vandaag met de loodconcentratie in het kraanwater? De drinkwaternorm voor lood is bij wet vastgesteld op 10 microgram per liter (10µg/l). Daarnaast wordt er een signaalwaarde gehanteerd, die 5 microgram per liter (5µg/l) bedraagt. Een loodwaarde die hoger is dan de signaalwaarde kan wijzen op de aanwezigheid van loden leidingen.
De Vlaamse Milieumaatschappij voerde in 2018 11.118 drinkwateranalyses uit bij de klant aan de kraan. Voor 193 van de 11.118 analyses werd een loodconcentratie boven 10 microgram per liter vastgesteld. Dat staat gelijk aan een overschrijdingspercentage van 1,74 procent.
90 van de 193 normoverschrijdingen werden met zekerheid veroorzaakt door lood in de binneninstallatie. Drie overschrijdingen waren afkomstig van een loden aansluiting van het openbare waterdistributienetwerk. Twee overschrijdingen waren een gedeelde verantwoordelijkheid. Bij 91 overschrijdingen is de oorzaak onbekend en bij de overige 7 overschrijdingen heeft geen onderzoek plaatsgevonden.
Risicogroepen
De VMM heeft in samenwerking met het VAZG de folder ‘Hou je drinkwater loodvrij’ opgemaakt om een aantal doelgroepen gericht te sensibiliseren. In 2011 kaartten zij ook de loodproblematiek aan bij belangrijke partijen, zoals Duurzaam Wonen en Bouwen, onderwijsorganisaties en Kind en Gezin. Zwangere vrouwen, kinderen en mensen in de bouw vormen de grootste risicogroepen.
'Als je je leidingen niet kan vervangen, kan je toch maatregelen nemen om de blootstelling aan lood via kraantjeswater te beperken' Katrien Smet (VMM)
‘De VMM voerde campagne om mensen te stimuleren om bij renovatie de loden leidingen te vervangen’, zegt Smet. ‘Als je die niet kan vervangen, omdat je bijvoorbeeld in een huurhuis woont of omdat je onvoldoende budget hebt, kan je toch maatregelen nemen om de blootstelling aan lood via kraantjeswater te beperken.’
Gebruik geen water dat lang in de leidingen heeft stil gestaan. Lood lost op in stilstaand water. Neem koud kraantjeswater en kook dat om koffie te zetten of eten klaar te maken. Lood lost namelijk makkelijker op in warm water in de leiding zelf. Gebruik ook geen kraantjeswater om flesvoeding te maken, en overweeg een nieuwe toevoer aan te leggen naar de belangrijkste afnamepunten, zoals de keuken. Controleer de terugslagklep. Het water uit de binnenleidingen mag niet terugstromen naar de openbare waterleiding.
Conclusie
Experts bevestigen dat lood in water vele gezondheidsrisico’s inhoudt. Een overmatige blootstelling kan het intelligentieniveau van kinderen aantasten. Hetzelfde geldt voor het hemoglobinegehalte, het calciummetabolisme en het zenuwstelsel.
De uiteindelijke boodschap blijft: loden leidingen dien je te vermijden en vervangen.
GERAADPLEEGDE BRONNEN
http://docs.vlaamsparlement.be/docs/handelingen_commissies/2011-2012/c0m031lee5-18102011.pdf
https://www.vlaanderen.be/publicaties/hou-je-drinkwater-loodvrij
https://www.farys.be/nl/vervanging-van-loden-leidingen
