Dinsdag 15u stipt. We hebben afgesproken bij het hoofdkantoor van Molenbergnatie, een van de grootste logistieke bedrijven in de Haven van Antwerpen. Gele veiligheidshesjes en -petjes worden uitgedeeld aan de dertig geïnteresseerden. Onder hen een jarige melkveehouder en zijn vrouw, een veganistische sportvrouw en een moeder van vier volwassen kinderen die ze volledig vegetarisch heeft opgevoed. Allemaal zijn ze nieuwsgierig naar het verhaal achter de kikkererwten, linzen en bonen op ons bord.

Een tourbus brengt ons verder de haven in, naar de loodsen van Molenbergnatie waar trader Casibeans hun peulvruchten opslaat. Vania van Hove van Molenbergnatie is in haar element als ze voorin de bus de microfoon mag pakken om de nodige voorzorgsmaatregelen uit te leggen.

'Aan uw rechterkant ziet u onze loods voor koffie, een van onze belangrijkste commodities.' Een kwartier later komen we net op tijd aan bij de peulvruchtenloods, zodat we nog iets van de bedrijvigheid kunnen meepikken, voordat de arbeiders naar huis gaan.

In de magazijnen van Molenbergnatie

Bij aankomst bij de opslagplaats blijkt de hal voor de peulvruchten bescheiden in vergelijking met de grote loods ernaast vol gigantische hopen rijst.

Peulvruchten zijn dan ook een relatief klein exportproduct. 85 procent van de geteelde peulvruchten is voor de lokale markt in origine, slechts 15 procent wordt uiteindelijk geëxporteerd. En daarvan gaat ook nog eens maar 12 procent richting Europa.

'De peulvruchten komen hier aan in containers gevuld met zakken van 25 tot 50 kilogram, of big bags van een volledige ton', vertelt Vania. 'Die worden overgeheveld in grote zakken. De zakken worden dan op paletten gestapeld in het magazijn.'

De zakken met erwten, bonen en linzen zijn niet van Molenbergnatie. Zij verhuren opslagruimte en bieden verdere logistieke diensten aan.

'De peulvruchten die we zien zijn in dit geval van Casibeans, een trader die de peulvruchten koopt in het land van origine en vanuit hier weer verkoopt aan bedrijven in heel Europa, zoals bijvoorbeeld Bonduelle, diervoederbedrijven, of een Delhaize die er hummus van maakt', legt Vania uit.

'De opslagplaatsen zijn op ambient temperature, omgevingstemperatuur. De temperatuur kan dus wat schommelen. Maar België heeft een gematigd klimaat dat erg geschikt is voor verschillende 'agro-commodities'. Voor producten die gevoelig zijn voor temperatuurverschillen, zoals noten, hebben we  temperatuurgecontroleerde ruimtes.'

Ongedierte onder controle houden

De collega van Vania, Peter Martens, die verantwoordelijk is voor het kwaliteitsbeleid binnen Molenbergnatie, vertelt over pestcontrole.

'We slaan hier producten op die ook wel gelust worden door muizen, ratten, vogels en zo verder. Een van onze belangrijke opdrachten is het ongedierte onder controle te houden. Daarvoor werken we met een externe firma die dat voor ons organiseert. Als je goed kijkt zie je langs de muur muizenvallen staan. Sommige hebben een radiogestuurd systeem dat een automatisch signaal verzendt als er een dier in de vallen terecht is gekomen. Zodat we niet al die honderden vallen telkens moeten checken.'

Vania vult aan: 'Als je naar buiten gaat zie je ook nepuilen zitten, om vogels uit de buurt te houden.'

Een staal steken

Havenarbeider Eddy neemt bij een van de big bags een staal door er verschillende keren een stalen buis (staalsteker) in te steken en de erwten in een plastic zakje te doen. In de big bag blijken pigeon peas te zitten. Niet meteen een bekende peulvrucht bij ons.

'Je vindt ze hier bijvoorbeeld in Afrikaanse winkels. In dit geval worden ze verder vervoerd naar Amerika.'

Na de staalname plakt Vania een voedselveilig etiket met een aluminium achterkantje op het gemaakte gat, zodat de zak weer goed dicht zit.

Bram Van Looveren van Casibeans, de trader van wie de bonen zijn, vertelt:

'De peulvruchten die hier het meest liggen zijn pigeon peas en andere peulvruchten uit Afrika. Daar moeten we toch een extra kwaliteitscontrole op doen, in samenwerking met Molenbergnatie. Terwijl producten uit bijvoorbeeld Amerika soms rechtstreeks tot bij de eindklant kunnen worden vervoerd, zonder extra controle.'

Omzakken

Buiten de opslagplaats staat een grote blauwe installatie.

'Met deze machine kunnen we grote big bags 'omzakken' in kleinere zakken van zo'n 25 kilogram of vice versa', vertelt Vania.

'Zodat de verpakking op maat is van de klant en ze makkelijker te gebruiken is bij de verwerking. De kleinere zakken worden aan de installatie gehangen, gevuld, gewogen en dichtgenaaid. Dus al onze jongens kunnen ook met een naaimachine overweg. Die zakken worden opnieuw op een palet geplaatst en 'gewrapt'.'

Gezocht: Voedsel voor de Toekomst

De rest van de middag vindt plaats in de kantine van Molenbergnatie. Tijd dus om met de bus terug naar het hoofdkantoor te vertrekken. Als iedereen in de kantine is geïnstalleerd, krijgen alle aanwezigen de tijd om te vertellen waarom ze deelnemen aan de peulvruchtenuitstap.

Caroline Huyghe van Rikolto legt de doelstellingen van het project dat ze coördineert, Gezocht: Voedsel voor de Toekomst, uit.

'Het project is een initiatief van de provincie Vlaams Brabant, waarmee ze wil uitzoeken hoe we in 2050 9+ miljard mensen kunnen voeden', vertelt Caroline. 'Die complexe vraag kan ze niet alleen beantwoorden en daarom zijn ze met partners gaan werken, waaronder Rikolto, maar ook KU Leuven, Hogeschool UCLL en Colruyt Group.'

'Gezocht: Voedsel voor de Toekomst zoekt uit welke gewassen ons in de toekomst kunnen voeden met het oog op klimaatverandering, dalende biodiversiteit, te weinig land, te weinig water et cetera. Gewassen die dus zowel gezond zijn voor het milieu, als voor ons. De gewassen die uit de bus kwamen zijn andesgewassen (quinoa), zeewier en peulvruchten. Omdat ze hoog in voedingswaarde zijn en weinig druk op de planeet geven.'

'Per gewas is de doelstelling om ook echt een keten op te zetten. In het geval van de peulvruchten is dat een boon in Tanzania. Tussen de boer in Tanzania en onze winkelrekken zitten heel veel kleine stapjes. En daarom is Eos Tracé partner van het project. Zij nemen telkens één product onder de loep om echt te gaan kijken van A tot Z waar het product vandaan komt. En ze maken tracés voor de gewassen die wij hebben gekozen als voedsel voor de toekomst.'

Het Tracé van Peulvruchten

Ik neem het van Caroline over en vertel in het kort wat Eos Tracé inhoudt en ik geef wat informatie specifiek uit het Tracé van Peulvruchten. Te beginnen met een vraag:

'Wie eet er minstens één keer per week peulvruchten?'. Nagenoeg iedereen steekt zijn of haar hand op. 'We zitten hier met een bovengemiddeld bewust publiek, want in Vlaanderen is dat één op de vijf Vlamingen die wekelijks een portie peulvruchten eet. Dit is een klein voorbeeld van wat we met Eos Tracé doen.'

'We onderzoeken de hele weg van een product - van bij de boer tot in de supermarkt en alles daar tussenin. En we bekijken wat dit voor impact heeft op de aarde, op dieren, mensen en je gezondheid, vooral gebaseerd op wetenschappelijke studies en cijfers.'

En ik vertel kort wat over peulvruchten:

'Peulvruchten vallen onder de vlinderbloemigen. Maar niet alle vlinderbloemigen zijn ook peulvruchten. Qua voedingswaarden komt een erwtje bijvoorbeeld meer in de buurt van een groente. Daar zitten namelijk een stuk minder eiwitten in dan in peulvruchten als bonen en linzen. De meeste peulvruchten komen uit India. Dat komt omdat 42 procent van de bevolking vegetariër is en ze eet als vleesvervanger.'

'Een kwart komt uit Afrika en voor hen is het een erg aantrekkelijk gewas, want vlinderbloemigen hebben minder water nodig dan bijvoorbeeld graan en zeker een pak minder dan vlees. Voor een kilogram linzen heb je 1.250 liter water nodig, voor een kilogram rundvlees 13.000 liter. Er is in Afrika veel droogte, dus voor hen zeker zijn peulvruchten gunstig. Daarnaast halen vlinderbloemigen ook stikstof uit de lucht en brengen dat in de bodem, waardoor die bodem rijker wordt en er minder kunstmest nodig is.'

'Geoogste peulvruchten worden schoongemaakt, soms meteen na de oogst, soms na een paar weken. Naar gelang de vraag. En die vraag komt van de lokale bevolking, of van een trader als Casibeans.'

De rol en de moeilijkheden van een trader

Bram van Casibeans vertelt over hun stiel als trader: peulvruchten inkopen en verkopen. En dat gebeurt op wereldschaal.

'We verhandelen peulvruchten van over de hele wereld. Tegelijkertijd krijgen wij de vraag van de Europese consumenten om ook peulvruchten in Europa te gaan verdelen. Momenteel zijn we daarom met landbouwers in België bezig om hier peulvruchten te gaan oogsten. Retailers zijn steeds meer op zoek naar lokale producten.'

Dit gezegd zijnde, legt hij verder uit wat een trader precies doet in de wereld van peulvruchten.

'De markt wordt gedicteerd door de internationale marktprijzen. Je hebt heel veel aanbieders uit heel veel verschillende landen. Dus die markt is veel minder geconsolideerd dan bijvoorbeeld de melkmarkt. Je hebt veel aanbieders, maar ook veel inkopers. En ergens tussen die mensen wordt de wereldprijs bepaald. Die markt is dus niet in handen van een paar grote spelers.'

'Een moeilijkheid is dat er geen duidelijke specificaties zijn voor de kwaliteit van peulvruchten. Wij hebben misschien zestig afnemers van kikkererwten, voor falafel, hummus, bokalen... En we moeten zelf telkens zien dat de kwaliteit daarvoor goed genoeg is voor de afnemer. En als trader moeten we ook zien hoe we de consistentie van de kwaliteit bewaren, ondanks een zeer diverse afkomst van die kikkererwten. De beschikbaarheid van de verschillende peulvruchten, door onder andere de weersomstandigheden, bepaalt de prijs. Dat zorgt ervoor dat de boer het ene jaar 50 procent minder of meer kan krijgen voor zijn bonen dan het jaar ervoor of erna.'

'Daarbij komt nog kijken dat we in die wereldmarkt aankopen met de lokale munt, bijvoorbeeld de dollar, die schommelt ten opzichte van de euro. Al die zaken moeten wij opvolgen als aankopers en verkopers van peulvruchten. En die hebben invloed op onze klanten. Dat zijn eigenlijk vier grote afzetmarkten: de blikken en bokalen,  plastic verpakkingen, een groot segment voor de horeca, scholen en dergelijke, en meer en meer als ingrediënt, voor bijvoorbeeld hummus en pasta's. Al die afnemers hebben een andere kwaliteit nodig. Onze rol als Casibeans is om te zoeken, ergens ter wereld, naar de juiste klant voor de juiste kwaliteit, kwaliteitslabels en origine van de peulvruchten.'

Het logistieke verhaal

En als die klant er is, dan moet het product Europa binnen gebracht worden. En dat is waar Molenbergnatie om de hoek komt kijken.

'Wij zijn voornamelijk bezig met de logistieke flow om het product van het land van origine naar de fabriek te krijgen, waar het product verder wordt verwerkt', aldus Vania. 'Dat houdt in dat men in origine zorgt voor levering tot aan de plaatselijke haven, en daar nemen wij het over. We boeken de zeevrachten en containers, en halen in Antwerpen de containers op om ze naar onze magazijnen te brengen en daar te lossen. We doen een eerste kwaliteitscheck. Er kan heel wat mis zijn, van gaten in de zakken, tot of er fosfinezakjes in de container zitten - wat niet mag bij bioproducten.'

'Wat wij naast opslag en de kwaliteitstest nog aan toegevoegde waarde aanbieden, is het omzakken zoals jullie eerder hebben gezien. We vervoeren vervolgens de goederen via vrachtwagen, spoor of water verder Europa in naar de fabrieken. Waar de goederen nog eens worden schoongemaakt, gesorteerd en gekookt of op een andere manier verwerkt.'

Zelf de kwaliteit controleren

Na heel wat geluister naar verschillende mensen en naar de vele interventies van de nieuwsgierige aanwezigen, is het aan de deelnemers. Ze mogen zelf een tweede kwaliteitscheck doen bij de erwten die Eddy als staal uit een zak heeft gehaald. Ook Casibeans heeft verschillende samples mee. Ze gebruiken daarbij de officiële checklist van Molenbergnatie.

William Moretus Plantin de Bouchout van Casibeans heeft zeven soorten meegenomen van de vijftig soorten waarin ze handelen. Hij legt uit dat een peulvrucht zo'n zestien verschillende defecten kan hebben. 'Afwijkingen die we tegen kunnen komen zijn onder meer gespleten, gebroken of gekiemde bonen, gaatjes, beestjes, schimmel en steentjes.'

De analyse begint bij de 'light speckled bean'.

'Leuk ook aan mijn job is dat die bonen in elk land weer anders heten', vertelt William. Als ze uit Afrika komen zijn het berlottibonen, in Amerika noemt men ze ook wel cranberries'. En zo passeren er nog een paar boonsoorten de revue die gekeurd kunnen worden. Buiten kleine verkleuringen - die toegestaan zijn - gespleten en gebroken bonen, worden er geen schokkende dingen tussen de verschillende peulvruchten gevonden.

Curry met adukibonen en brownie van zwarte bonen

Amber Van Dongen, de uitbaatster van KoriAmber, is gearriveerd. De droge bonen kunnen worden opgeruimd en we zijn toe aan het hoogtepunt van de middag - proeven. Amber heeft verschillende gerechtjes mee met niet alledaagse peulvruchten. We beginnen met hummus van kidneybonen die je kunt dippen met broodstengels.

Daarna volgt een proevertje van een curry met pompoen, kokosmelk, koriander en natuurlijk adukibonen. Tussendoor kunnen de deelnemers proeven van kikkererwtenchips en -nootjes. En als dessert serveert Amber ons een brownie met zwarte bonen, cacao, banaan en ei.

Na het stillen van de honger, het beantwoorden van de laatste vragen en het vallen van de avond, kunnen we terugkijken op een zeer geslaagde eerste uitstap. Houd Eos Tracé in de gaten, want er volgen er meer.

De foto's zijn gemaakt door Christian Clauwers. Alleen de laatste twee zijn screenshots uit het filmpje. De videobeelden zijn gemaakt door Hannah Mekke. Ik heb de beelden achter elkaar gezet en van muziek voorzien.

Dit verslag is een ingekorte versie van wat er allemaal is besproken. Wil je meer weten, dan kun je de videobeelden altijd bij me opvragen.