Vaccineren we ons binnenkort tegen kanker?

Klassieke kankerbehandelingen vallen tumoren rechtstreeks aan. Helaas veroorzaken ze vaak ook heel wat nevenschade. Immunotherapie is een vrij nieuwe aanpak die het immuunsysteem van een kankerpatiënt stimuleert om kwaadaardige weefsels eigenhandig aan te pakken.

Ook Damya Laoui en haar team onderzoeken die mogelijkheid. Zo zet ze cellen uit verwijderde kankertumoren in als lichaamseigen vaccin. Kan zo'n vaccin ons ooit immuun maken tegen kanker? En welke beloftes kan immunotherapie waarmaken? Maar ook: wat is kanker eigenlijk en waarom is kanker zo moeilijk te bestrijden? Je hoort het in dit podcast-interview.

In de podcast "Vraag het Aan" beantwoordt een wetenschapper een vraag uit de Vlaamse Wetenschapsagenda. Heb je zelf een vraag? Bezorg ze ons dan via mail of sociale media.

Beluister Vraag het Aan ook via:

• Spotify
• iTunes / Apple Podcasts
• Podbean
• Castbox
• Google Podcasts
• Radio Public
• RSS-feed

Liever lezen?

Hieronder is een verkorte versie van dit interview uitgetikt.

Wat is kanker?

'Kanker is een verzamelnaam voor meer dan tweehonderd aandoeningen. Ze hebben wel iets gemeen: als je kanker hebt, dan onderging een cel in je lichaam een DNA-mutatie, waardoor die cel ongecontroleerd is gaan delen. Zo ontwikkelt zich een tumor. Een tumor is nog niet perse kanker. Een tumor kan ook goedaardig zijn wanneer hij ingekapseld en lokaal blijft. We spreken van kanker als de tumor zicht verspreidt en uitzaait naar andere delen in het lichaam.'

Hoe ontstaat kanker?

'Er zijn verschillende redenen waarom mutaties ontstaan. Het kan puur toeval zijn: cellen delen en maken een fout. Je kan ook slechte genen erven van je ouders. Of je levensstijl is de trigger: als je veel stress hebt, ongezond eet of rookt, dan stijgt je kans om kanker te krijgen.'

Waarom is het zo moeilijk om een kanker te bestrijden?

'Het grootste probleem is de verscheidenheid aan kankers. We kunnen kanker niet als één ziekte beschouwen. Elke soort kanker gedraagt zich anders en heeft een andere therapie nodig. Die behandelingen ontwikkelen vraagt veel onderzoek.'

Wat zijn nu de meest gebruikte wapens tegen kanker?

'We spreken van de drie conventionele therapieën: chirurgie, radiotherapie en chemotherapie. Bij chirurgie wordt de tumor verwijderd met een scalpel, laser of door bevriezing. Radiotherapie gebruikt ioniserende straling om kankercellen te vernietigen. Chemotherapie doet hetzelfde met chemische stoffen. Beide therapieën richten zich vooral op de snel delende cellen. Helaas vallen ze daardoor onbedoeld ook goede cellen aan, wat onder andere leidt tot haarverlies en misselijkheid.'

Waarom heeft ons eigen lichaam het zo moeilijk om kanker te bestrijden?

'Ons immuunsysteem heeft als doel om vreemde cellen, zoals bacteriën en virussen, aan te vallen. Kankercellen lijken zo goed op onze eigen cellen dat ons immuunsysteem ze vaak niet herkend. Als het toch kleine afwijkingen detecteert, dan schiet het wel in actie. Het is goed mogelijk dat jij of ik nu een tumor aan het bestrijden zijn, maar dat we dat nooit zullen weten.'

Kunnen we het immuunsysteem trainen om dat nog beter te doen?

'Trainen niet echt. Boosten wel. Een vrij nieuwe therapie die daarop focust is immuuntherapie. Er zijn verschillende vormen in ontwikkeling. De belangrijkste gebruiken antilichamen of kankercellen om het immuunsysteem te boosten. De bekendste behandeling met antilichamen is checkpoint-therapie. Kankercellen zorgen er soms voor dat T-cellen, de “soldaten” van ons immuunsysteem, afgeremd worden. Checkpoint-therapie gebruikt stoffen die de activatie van die rem uitschakelen. Het gevaar hierbij is dat de T-cellen ook eigen weefsels gaan aanvallen en bijvoorbeeld auto-immuunreacties veroorzaken. Die neveneffecten zijn wel veel minder zwaar dan bij chemo- of radiotherapie. Celtherapie is een andere vorm van immunotherapie. Daarbij halen we de T-cellen uit het lichaam van een patiënt, maken ze sterker in het lab, en spuiten ze vervolgens terug in.'

Kan je het vergelijken met een griepvaccin?

'Het is lichtjes anders. Bij een griepvaccin ga je een gedode of mildere vorm van een griepvirus toedienen. Het immuunsysteem leert het virus zo herkennen waardoor het later bij een echte aanval meteen paraat staat. Bij kanker is die aanpak minder vanzelfsprekend omdat je niet kan voorspellen welke mutaties er zullen ontstaan. Een preventief kankervaccin lijkt me daarom weinig waarschijnlijk. Dat kan wel bij kankers die ontstaan als gevolg van een virusinfectie, zoals het humaan papillomavirus. Je kan je dan tegen dat virus vaccineren en zo kanker voorkomen.'

Je ontwikkelt zelf een vaccin dat wordt ingezet als behandeling.

'Een tumor bevat naast kankercellen ook cellen van ons eigen immuunsysteem. De meeste van die cellen zijn corrupt en helpen de kanker in plaats van ze te bestrijden. Wij ontdekten tussen die afweercellen heel specifieke cellen, zogenaamde dendritische cellen, die de tumor toch nog bekampen. We ontwikkelden een methode om die goede cellen uit een tumor te isoleren en vervolgens als een persoonlijk vaccin toe te dienen. Stel dat je een kankerpatiënt hebt met een longtumor. De tumor wordt chirurgisch verwijderd. Wij selecteren vervolgens de goede immuuncellen uit de tumor en dienen ze toe bij de patiënt. Hij of zij is vervolgens immuun voor uitzaaiingen of herval van die longkanker. Voorlopig zit ons onderzoek wel nog altijd in het muisstadium.'

Wanneer zal het vaccin er daadwerkelijk zijn?

‘We hebben het vaccin succesvol getest op muizen, maar nu moeten we het nog testen in klinische studies. Daarvoor is veel geld nodig, en we moeten ook nog langs de ethische commissies. We hopen dat we binnen de drie jaar die studies kunnen starten. Als alles goed gaat, weten we dan over vijftien jaar of het gebruikt kan worden bij patiënten.’

Zijn er nu al immunotherapieën beschikbaar?

Ja. Er worden al checkpoint-therapieën ingezet tegen long- en huidkanker en bepaalde nier- en blaaskankers. Sinds de zomer van 2019 wordt ook een T-celtherapie terugbetaald voor een heel specifieke groep van patiënten waarbij de andere behandelingen niet werken. Verder zitten heel wat immunotherapieën in klinische studies dus de komende jaren zullen er nog heel wat nieuwe bijkomen. De eerste resultaten zijn hoopgevend. Sommige behandelingen hebben dertig tot vijftig procent geneeskans, wat eigenlijk fenomenaal is. Ook het combineren van conventionele therapieën met immunotherapie geeft goede resultaten. De grootste hindernis voor een echte doorbraak is de hoge kostprijs. Bepaalde immunotherapieën kosten nu 150.000 euro per levensjaar.

Kunnen we kanker ooit helemaal uitroeien?

Ik hoop van wel. En ik denk het ook. Als je ziet hoe snel we evolueren in de geneeskunde en technologie, heb ik er vertrouwen in dat we op zijn minst bepaalde kankers zullen liquideren.