De Panne blundert met kunstwerk

In De Panne prijkt sinds vorig jaar een kunstwerk van de Maltees Norbert Francis Attard, gebaseerd op de wiskundige reeks van Fibonacci. Helaas heeft Attard niet goed geteld, ontdekte Eos-medewerker Dirk Huylebrouck.

Attards werk ‘Boundaries of Infinity’ werd afgelopen zomer voor het gemeentehuis van De Panne geïnstalleerd in het kader van de kunsttriënnale Beaufort. Zelf omschrijft de Maltees zijn werk als ‘gebaseerd op de Fibonacci-getallen en de volledige vormen van de gulden snede’. Hier voelt de wiskundige al nattigheid. Natuurlijk, de Fibonacci-rij 1, 1, 2, 3, 5, 8, … ontstaat door de optellingen 1 + 1 = 2, 1 + 2 = 3, 2 + 3 = 5, 3 + 5 = 8, … en de deling van de opeenvolgende getallen, 3/2 = 1,5; 5/3 = 1,666…; 8/5 = 1,6; ... nadert 1,618…: de gulden snede. Maar wat de ‘volledige vormen’ betekenen is op zijn minst vaag.

Toen hij de plannen voor de aankoop van het werk bekendmaakte, deed lokaal cultuurfunctionaris Geert Vanthuyne er nog een schep bovenop: ‘De wiskundige theorie van de gulden snede bestaat al van in de klassieke oudheid en belichaamt de ideale verhoudingen in een gebouw of een kunstwerk.’ Dat is niet zo. Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat de gulden snede belang heeft voor de esthetica, of dat ze al zo lang gebruikt wordt. Pas 150 jaar geleden ‘bedacht’ men dat een rechthoek met een verhouding van 1 op 1,618… de meest esthetische rechthoek zou zijn en verzon men het fabeltje dat kunstenaars deze verhouding daarom sinds eeuwen gebruiken.

Maar het helpt niet om de pseudowetenschappelijke onzin van de gulden snede aan te kaarten – net zoals de strijd tegen astrologie of paranormaliteit ook een verloren strijd is. Bovendien brengt de discussie niets op, behalve dan voor de kunstenaar, die het werk kon laten aankopen voor 100.000 euro.

Fout
Zeker, de betonnen uitvoering streelt het oog, en vertaalt mooi de strenge schoonheid van de wiskunde. Maar dan verwacht je wel de wiskundige perfectie die het wil uitstralen. En dat is niet zo: de optelling 1 + 1 = 2, die bovenaan het kunstwerk begint, bereikt op een gegeven moment de getallen 1.597 en 2.584, en die worden opgeteld tot 4.541, terwijl het 4.181 moet zijn. Deze fout wordt overgenomen bij alle volgende getallen, vanaf de waarden 7.125, 11.666, enzovoort, tot de laatste, 175.896.661. Ze zijn verkeerd, allemaal. De fout loopt snel op: aanvankelijk bedraagt ze ‘slechts’ 360, maar er komt steeds 360 bij, vermenigvuldigd met het volgende Fibonaccigetal. Uiteindelijk loopt de fout op tot 175.896.661 – 165.580.141 = 10.316.520 = 360 × 28.657.

De uitvoering vertaalt de strenge schoonheid van de wiskunde. Maar de wiskundige perfectie is zoek

Mario Merz
Er bestaan nogal wat ‘Fibonaccikunstwerken’ – blijkbaar inspireert de wiskunde bijna alleen door deze getallenreeks en de gulden snede. Een subtieler werk draagt de naam ‘Fibonacci Swings’, en het is van de Nederlandse kunstenaar Roland de Jong Orlando. De Fibonaccistructuur ligt er niet vingerdik op, zodat de kijker tot denkwerk wordt uitgenodigd, maar ze is wél correct.

De Jong vindt beide aspecten – diepgang en juistheid – belangrijk. Hij ergert zich bijvoorbeeld aan een fout in het werk van de Arte Povera-kunstenaar Mario Merz (1925-2003), beroemd omwille van neonverlichte Fibonacciwerken in Turijn (Italië) en Turku (Finland). In een catalogus van de Kunsthalle van Basel toonde Merz een kunstwerk dat alleen bestond uit optelsommen op een witte achtergrond. De Jong zag dat Merz de rij 1, 1, 2, 3, 5, … correct uitrekende tot 433.494.437 en 701.408.733, maar vervolgens deze getallen optelde tot 1.134.903.160. Merz vervolgde zijn telkundige overmoed tot op zijn minst 139.583.861.555 (de laatste regel is, wellicht met opzet, onduidelijk), wat 139.583.862.445 had moeten zijn.

Wiskundigen bekommeren zich weinig om dergelijke optelfoutjes, die ze zelf ook dikwijls maken. Het was maar door De Jongs ontdekking dat ook de fout in De Panne ons opviel. Maar als kunstenaars denken dat die gulden snede-onzin ‘Wiskunde’ is, dan respecteren ze best de woorden van de Britse Nobelprijswinnaar en wiskundige Bertrand Russell (1872-1970): ‘Wiskunde, correct beschouwd, bezit niet alleen waarheid, maar ook een opperste schoonheid — een koude en strenge schoonheid, zoals die van een beeld’. In De Panne is het beeld wel streng, maar niet de wiskunde.


UPDATE: Burgemeester van De Panne, Ann Vanheste, wil dat de kunstenaar de fout komt verbeteren, zegt ze in Het Nieuwsblad. Attard zelf reageert laconiek. 'Het is inderdaad een kunstwerk over perfectie en oneindigheid. Maar het is door een mens gemaakt, dus staat er een foutje in. Op zich past het dus perfect bij wat ik wilde zeggen.' (Uit Eos-magazine, nr. 3, maart 2013.

Bekijk hier een reportage over de fout op regionale zender Focus-WTV.