Vera Rubin (1928-2016) bewees als eerste het bestaan van donkere materie. Maar ze is voor Bieke Broux (UHasselt) ook een inspiratiebron voor vrouwelijke wetenschappers die een gezin en een onderzoekscarrière willen combineren.
Vera Rubin leverde het eerste bewijs voor het bestaan van donkere materie, de mysterieuze, onzichtbare materie die ongeveer dertig procent van ons heelal uitmaakt. Bieke Broux: 'Rubin keek naar sterrenstelsels en bestudeerde hun rotatiesnelheden. Ze deed waarnemingen die de toenmalige theorieën niet konden verklaren. Ze toonde vervolgens aan dat er een soort onzichtbare materie moest zijn die invloed heeft op de rotatie van sterrenstelsels.’
‘Vera Rubin is voor mij ook een wetenschapsheldin omdat ze zich een weg heeft gebaand door de exclusieve mannenwereld die de astronomie destijds was. Ze trok zich daar eigenlijk weinig van aan en was vooral gedreven door nieuwsgierigheid. Ik bewonder ook haar moederschap. Ze hield van haar vier kinderen, maar was ook gepassioneerd door haar onderzoek. Ze combineerde beide werelden zonder offers te moeten maken. Zelf zei ze ooit: “Having a family and a career was very hard, but it’s do-able”. Alle vier haar kinderen behaalden uiteindelijk trouwens een eigen doctoraat in de wetenschap.’
‘Op het niveau van doctoraatsstudent zit de verhouding nog goed, maar bij elke volgende stap op de academische ladder vallen er vrouwen af'
Bieke Broux is zelf moeder van twee jonge kinderen. Ze vindt de combinatie met haar onderzoek - met de woorden van Vera Rubin - ‘do-able’. ‘De nieuwe generatie van vrouwelijke wetenschappers met kinderen lijkt meer en meer door te breken naar de hogere regionen, maar we zijn er nog niet. Je hoeft maar naar de cijfers te kijken: bij de doctoraatsstudenten zit de verhouding tussen mannen en vrouwen nog goed, maar bij elke volgende stap op de academische ladder vallen er vrouwen af.’
‘Dat heeft zeker nog met de gezinssituatie te maken. De leeftijd waarop je als wetenschapper de belangrijke stap van postdoctoraal onderzoeker naar professor wil zetten, tussen 30 en 35 jaar, valt samen met het moment waarop koppels aan kinderen beginnen. Een vrouw valt dan sowieso een periode uit door de zwangerschap en het jonge moederschap, en draagt ook daarna vaak de grootste zorgen voor het gezin. Intussen kunnen mannen makkelijker hogerop klimmen.’
‘Om een voorbeeld te geven: de meeste financieringskanalen houden wel rekening met vertraging van je onderzoek door een zwangerschap, maar op het moment dat je promotie wil maken, wordt er geen rekening meer mee gehouden. Er is daardoor geen enkele manier om verschillen in onderzoeksoutput tussen een kinderloze onderzoeker en een mama recht te trekken bij selectiegesprekken of promoties. Op die manier zal er nooit een evenredige verdeling komen aan de top van de universiteiten.’
Broux wil daar iets aan veranderen, en richtte daarom tijdens de eerste lockdown in maart samen met enkele collega’s een commissie voor gender en diversiteit op aan de UHasselt. ‘We nemen op 12 februari al deel aan een online programma naar aanleiding van Internationale Dag voor Vrouwen in de Wetenschap, met onder andere interessante debatten, getuigenissen en inspirerende sprekers.’
‘Ik hoop aanknopingspunten te vinden voor behandelingen die multiple sclerose volledig lamleggen’
Bieke Broux onderzoekt aan de Universiteit Hasselt mogelijke oorzaken van multiple sclerose (of MS). ‘MS is een auto-immuunziekte die de hersenen en het ruggenmerg aantast. Het immuunsysteem van een MS-patiënt valt het eigen lichaam aan.'
'Immuuncellen beschadigen myeline, een isolerende laag rond de zenuwuiteinden die er normaal voor zorgt dat signalen van de hersenen naar de rest van ons lichaam worden doorgegeven. Bij personen met MS is dat myeline afgebroken of aangetast, waardoor de signalen vanuit de hersenen niet meer efficiënt of niet meer aankomen. Daardoor hebben mensen met MS symptomen zoals verlamming, problemen met het zicht of zelfs cognitieve problemen. Er bestaan intussen een vijfentwintigtal erkende behandelingen, maar genezen kan nog niet.’
Multiple sclerose komt best vaak voor, ongeveer één op duizend mensen lijdt eraan, maar toch blijft het een mysterieuze aandoening. ‘De precieze oorzaak is nog niet gevonden. Er zijn aanwijzingen dat virussen een aanleiding kunnen geven, maar vaak is er ook een genetisch achtergrond. Ongeveer dertig procent van het risico is afkomstig van genetische factoren.'
‘De voorbije jaren gingen onderzoekers vooral op zoek naar manieren om MS af te remmen of te stoppen. Daarvoor hoef je de oorzaken niet te kennen.' Broux zoekt in haar lab wel naar mogelijke oorzaken van MS. ‘Ik onderzoek de interactie tussen cellen van het immuunsysteem en hersencellen. Een van de eerste gebeurtenissen tijdens het ontstaan van MS is dat immuuncellen de hersenen binnendringen door de bloed-hersenbarrière. Door dat proces te bestuderen, hopen we aanknopingspunten te vinden voor therapieën tegen MS. Als we deze immuuncellen al in een vroeger stadium kunnen opsporen, dat kunnen we de ziekte mogelijk ook volledig lamleggen.’
Beluister deze podcast ook via:
Vier de Nationale dag voor vrouwen in de wetenschap online
Op vrijdag 12 februari viert BeWiSe (Belgian Women in Science) de Nationale dag voor vrouwen in de wetenschap met een boeiend online programma. Volg mee met interessante debatten, getuigenissen en inspirerende sprekers, waaronder ook Bieke Broux. Registreren kan nog tot 8 februari via https://forms.gle/rhYABkRcirxQ2TLZ6 . Meer info op http://www.bewise.be/
Ontdek ook de verhalen van deze wetenschapsheldinnen
- Sterrenkundige Conny Aerts over heldin Cecilia Payne, die de chemie van het heelal ontrafelde
- MS-onderzoekster Bieke Broux over heldin Vera Rubin, de ontdekster van donkere materie
- Wiskundige Ann Dooms over heldin Ada Lovelace, de eerste programmeur ter wereld
- Genetica Hilde Van Esch over heldin Rosalind Franklin, de ontdekster van DNA
- Kankerexperte Tessa Kerre over heldinnen Marie Curie, de allergrootste, en Jane Davis, die aantoont dat lezen helend werkt
