Hematoloog Tessa Kerre (UZ Gent) heeft twee wetenschapsheldinnen: Marie Curie, de grootste aller tijden, en Jane Davis, die aantoont dat lezen helend werkt. Ze vertelt in onze podcast over beide vrouwen, maar ook over haar eigen onderzoek naar immunotherapie, een veelbelovende, nieuwe kankerbehandeling.
Tessa Kerre is kliniekhoofd hematologie aan het UZ Gent, en hoofddocent aan de Universiteit Gent. Ze is al bijna vijftien jaar houder van een fundamenteel klinisch mandaat van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO). Ze is gespecialiseerd in stamceltherapie en immunotherapie, een kankerbehandeling waarbij het immuunsysteem van de patiënt wordt gestimuleerd om kanker te overwinnen. Kerre is zowel betrokken bij fundamenteel onderzoek in het lab als bij behandelingen in het ziekenhuis, en ze evalueert ook de kwaliteit van de zorg. Je kent haar misschien van het programma Topdokters. En ze ontwikkelde Immuno-T, een motion comic die op een eenvoudige manier aan haar patiënten uitlegt hoe immunotherapie werkt. Een duizendpoot dus, net zoals haar ultieme wetenschapsheldin Marie Curie.
‘Marie Curie was de ultieme wetenschapsheldin'
Marie Sklodowska-Curie (1867–1934) was zonder twijfel één van de grootste wetenschappers aller tijden. 'Ze was niet alleen de eerste vrouw die een Nobelprijs won, maar ook de enige wetenschapper in de geschiedenis die de bekroning in twee wetenschappelijke disciplines kreeg. In 1903, ze was toen pas 36 jaar, ontving ze samen met haar man Pierre de Nobelprijs voor Fysica voor hun pionierswerk op gebied van radioactiviteit. Acht jaar later, in 1911, kreeg Marie Curie ook nog de Nobelprijs voor Scheikunde, dit keer voor de ontdekking van de elementen radium en polonium.'
De ontdekkingen van Marie Curie veranderden de wetenschap en geneeskunde voorgoed. '“Haar” röntgenstraling wordt nog altijd gebruikt om gebroken botten of tumoren aan het licht te brengen. Ze ontdekte radium en kwam op het idee om het element in te zetten bij kankerbehandelingen (wat vandaag nog altijd gebeurt). Marie Curie verbeterde zo het leven van miljoenen mensen.'
Marie Curie was ook een oorlogsheldin. ‘Tijdens de Eerste Wereldoorlog trok ze met haar radiologie-apparatuur naar het front. Ze nam röntgenfoto’s van gewonde soldaten waarmee dokters kogels in het lichaam konden lokaliseren en complexe breuken zichtbaar maken. Er reden uiteindelijk twintig mobiele radiologiewagens of ‘petites Curies’ rond.’
‘Marie had niet alleen de brains, maar ook de guts’
Dat Marie Curie zo succesvol werd, is bewonderenswaardig. Ze had de wind zeker niet in de rug. ‘Marie was een buitengewoon slim meisje. Ze wilde heel graag studeren, maar in haar geboorteland Polen waren vrouwen niet welkom in het hoger onderwijs. In Frankrijk kon het wel, maar die uitweg was voor Marie aanvankelijk onbetaalbaar.’
‘Ze sprak daarom af met haar zus Bronya om elk om beurt te gaan studeren, terwijl de ander thuis bleef om te werken. Bronya vertrok eerst. Marie was daarom al vierentwintig toen ze naar Parijs trok om aan de Sorbonne te studeren. Heel straf: ze combineerde daar studies scheikunde, wiskunde en natuurkunde. Marie Curie zou haar hele carrière verschillende disciplines blijven combineren, en ze sloeg ook voortdurend bruggen tussen fundamenteel en toepassingsgericht onderzoek.’
In Parijs leerde Marie Pierre kennen, met wie ze huwde en twee kinderen kreeg. ‘Ze behield wel haar meisjesnaam Sklodowska en werd Marie Skłodowska-Curie, wat ik best cool vind. We hebben als vrouwelijke wetenschappers veel te danken aan Marie Curie. Ze was op veel gebieden “de eerste vrouw die …” en ze sloeg een groot gat in het glazen plafond boven de academische wereld.’
Marie Curie ging uiteindelijk ten onder aan de radioactiviteit die ze zelf had ontdekt. Ze stierf in 1934 op 67-jarige leeftijd aan de gevolgen van leukemie, waarschijnlijk veroorzaakt door het vele onbeschermd werken met radioactieve straling.
'Jane Davis liet me inzien dat literatuur de zorg kan verbeteren'
In tegenstelling tot Marie Curie doet de naam Jane Davis waarschijnlijk geen belletje rinkelen. Nochtans beïnvloedde ook de Britse literatuurwetenschapster de levens van duizenden mensen, waaronder dat van Tessa Kerre: ‘Jane Davis ontwikkelde een therapie die gebaseerd is op shared reading, of samen lezen. Ze richtte The Reader Organisation op, een organisatie die vrijwilligers opleidt tot professionele voorlezers. Zij gaan in verzorgingshuizen, gevangenissen, psychiatrische instellingen, armenhuizen en bibliotheken voorlezen, om vervolgens op basis van de tekst te praten over gevoelens. The Reader Organisation telt intussen heel wat vertakkingen buiten het Verenigd Koninkrijk. Bij ons liet Het Lezerscollectief zich door Jane Davis inspireren.’
Jane Davis ondervond aan den lijve dat lezen het leven van mensen kan veranderen. ‘Ze groeide op in Liverpool in een gebroken gezin zonder vader en met een alcoholverslaafde moeder. Als kind ontvluchtte ze de miserie door boeken te gaan lezen in de plaatselijke bibliotheek. Boeken gaven haar de kracht om te ontsnappen uit de klei waaruit ze is gemaakt. Uiteindelijk ging ze zelfs Engelse literatuur studeren aan de universiteit van Liverpool. Davis besefte dat lezen ook voor anderen heel veel kon betekenen. Ze ontwikkelde daarom haar voorleestherapie aan de universiteit, en ze richtte The Reader Organisation op.’
Tessa Kerre gebruikt de principes van Jane Davis ook bij haar eigen patiënten. 'We zijn aan het UZ Gent een onderzoeksproject gestart waarbij we twintig studenten van de faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen koppelden aan twintig patiënten die op de diensten oncologie en hematologie behandeld worden voor een kwaadaardige ziekte. De studenten lezen een-op-een voor aan een patiënt. Die aanpak heeft nadelen, want het kan bedreigend zijn om te moeten praten. Toch was het voor heel wat patiënten ook een verademing. Ze konden hun gedachten verzetten en over iets anders denken en praten dan kanker. In het project zijn heel mooie relaties gegroeid. De studenten en patiënten bouwden een stevige vertrouwensband op, en de studenten waren ervan overtuigd dat het een ervaring was die ze voor de rest van hun zorgcarrière zouden meedragen. Het was voor hen ook een unieke manier om een band met een patiënt te leren opbouwen.'
'Een kankerpatiënt is geen persoon rond een gezwel, maar een mens. We moeten er daarom voor waken dat zorg menselijk blijft’
Een stevige vertrouwensband tussen patiënt en arts is volgens Tessa Kerre essentieel voor het slagen van een behandeling. 'De digitalisering in de kliniek is een vooruitgang, maar houdt ook gevaren in. Een patiënt zei onlangs tegen mij: “ik ben blij dat jij het nog bent, en geen robot”. We moeten er alles aan doen om te vermijden dat de zorg ooit zo onpersoonlijk wordt. Lezen kan daarbij helpen. Ik ben ervan overtuigd dat je een betere arts wordt door boeken te lezen. Als je leest, moet je je inleven in een personage. Dat vergemakkelijkt het om je in de gedachten van je patiënten in te leven.’
‘Naast literatuur kan ook kunst patiënten, vrijwilligers, onderzoekers en zorgverleners samenbrengen. Het UZ Gent richtte daarom onlangs het Fonds Prinses Delphine van Saksen-Coburg op om fondsen te werven voor de integratie van kunst in de zorg. Het fonds, waarvan Tessa Kerre voorzitter is, verleent financiële steun aan initiatieven die dankzij de helende kracht van kunst de zorg in het UZ Gent versterken.’
'Patiënten moeten in hun eigen woorden kunnen vertellen welke therapie ze volgen'
Tessa Kerre vindt het ook bijzonder belangrijk dat patiënten goed begrijpen wat er in hun lichaam aan de hand is en hoe de behandeling precies werkt. 'Nogal wat patiënten weten niet hoe de therapie die ze volgen in elkaar zit. Dat vind ik niet oké. Als arts moet je het zo duidelijk kunnen uitleggen, dat de patiënt het in zijn of haar eigen woorden kan navertellen. Dat is een hele uitdaging, want immunotherapie is heel complex.' Kerre ontwikkelde daarom Immuno-T, een soort tekenfilm die aan haar patiënten, hun familie en vrienden uitlegt hoe immunotherapie ingezet kan worden in de strijd tegen kanker. Er is ook boek op komst, Immuun voor kanker?, dat verschijnt in mei 2021.
Wil je meer te weten komen over immunotherapie? Vanaf minuut 39 vertelt Tessa Kerre er uitgebreid over.
Beluister deze podcast ook via:
Ontdek ook de verhalen van deze wetenschapsheldinnen
- Sterrenkundige Conny Aerts over heldin Cecilia Payne, die de chemie van het heelal ontrafelde
- MS-onderzoekster Bieke Broux over heldin Vera Rubin, de ontdekster van donkere materie
- Wiskundige Ann Dooms over heldin Ada Lovelace, de eerste programmeur ter wereld
- Genetica Hilde Van Esch over heldin Rosalind Franklin, de ontdekster van DNA
- Kankerexperte Tessa Kerre over heldinnen Marie Curie, de allergrootste, en Jane Davis, die aantoont dat lezen helend werkt
