Geschiedenis

Staat de wieg van de wiskunde in Centraal-Afrika? Een 22.000 jaar oud botje met inkervingen, opgegraven in het Congolese Ishango, doet vermoeden van wel. De ontdekker, Jean de Heinzelin, had op zijn sterfbed nog een verrassing: een tweede Ishangobeentje. Het bleef een halve eeuw in zijn lade liggen. Het kleinood is cruciaal om de verschillende hypothesen over het eerste telstaafje te bevestigen of te ontkrachten.

De ‘zuurstofrevolutie’ was een van de belangrijkste omwentelingen in de geschiedenis van het leven. Ze zou zich bijna 2,5 miljard jaar geleden hebben voltrokken, concluderen wetenschappers op basis van bacterie-onderzoek én van de veranderende zonnedaglengte.

Zijn deze handafdrukken kunst? Wetenschappers vinden van wel. Als ze gelijk hebben, gaat het over de oudste rotskunst die tot nu toe werd gevonden. De makers waren kinderen.

In 2002 werd een vijftigtal fossiele voetafdrukken van mensachtigen gevonden nabij het stadje Trachilos op Kreta. Een recente studie schat de leeftijd van de afdrukken op 6,05 miljoen jaar. Dat voedt de hypothese dat vroege mensachtigen misschien niet uit Afrika, maar uit Eurazië kwamen.

Zo'n vijfduizend jaar geleden verspreidde een volk uit de Pontische steppe zich over grote delen van Europa en Azië. Hoe die mensen erin slaagden over dergelijke afstanden te migreren bleef een open vraag. Onderzoek naar tandplak bij skeletten afkomstig uit de bronstijd wijst in de richting van een veranderd dieet, met zuivel in de hoofdrol.

Een van de grootste mysteries in de kunstgeschiedenis is opgelost: uit nieuw onderzoek blijkt voor het eerst welke delen van het Lam Gods werden geschilderd door Hubert Van Eyck en wat van de hand is van zijn broer Jan.

Wij denken bij de Apaches, de Azteken en al die andere volkeren die we vroeger ‘indianen’ noemden spontaan aan de eerste bewoners van Amerika. Maar waar komen ze oorspronkelijk vandaan? Archeologisch onderzoek werpt daar nu een nieuw licht op.

De inhuldiging van een nieuwe vorst was driehonderd jaar geleden niet alleen aanleiding voor dagenlange feesten, maar ging ook gepaard met statige ceremonies en rituelen. Podcastmaker Julie van Bogaert praat over de diepere betekenis van dat 'theater' met historicus Klaas Van Gelder.

Genetisch verschilden de voorlopers van de Romeinen maar weinig van andere volkeren op het Italisch schiereiland. Vreemd genoeg spraken de Etrusken wel een heel andere taal.

Het begin van de landbouw was niet alleen een keerpunt in onze geschiedenis als mens, ook ons immuunsysteem veranderde drastisch. De nieuwe ziekteverwekkers waarmee de eerste boeren in aanraking kwamen, dwongen het immuunsysteem om minder heftig te reageren.

De Middeleeuwse kerk ouderwets en conservatief? Niet wat betreft haar visie op het huwelijk. Eeuwen vóór #MeToo zette ze ‘actief ja zeggen’ centraal. Zo maakte de kerk vrije partnerkeuze al in de twaalfde eeuw mogelijk, althans voor hetero’s.

Na twee jaar en een uitzonderlijke globale onderbreking, waarvan de gevolgen nog niet duidelijk zijn, is het onvermijdelijk dat velen nog decennialang over COVID-19 zullen schrijven. Nu we een periode van zelfreflectie ingaan, hebben de menswetenschappen veel te bieden.

We zijn voortdurend geneigd om om onze creativiteit te overschatten, stelt taalkundige Hendrik De Smet (KU Leuven). 'Onze echte creativiteit zit juist in ons vermogen te leren en wat we geleerd hebben te gebruiken.'

Zijn droom: de volledige uitroeiing van de armoede in de Lage Landen. In 1818 bedacht generaal-majoor Johannes van den Bosch het plan om armen naar nieuw op te richten kolonies te sturen. Eén daarvan, de Wortel-kolonie in de Antwerpse Kempen, wordt nu erkend als werelderfgoed door Unesco.

De scheiding tussen de arme en bevoorrechte klasse drong in de Romeinse wereld door tot op het toilet. Als een van de weinige oudheidkundigen specialiseerde Gemma Jansen zich in Romeins sanitair. Zo stootte ze op een aantal wijdverbreide misverstanden. En op een historisch record.

75 jaar lang was Congo een Belgische kolonie. Aan de hand van de herinneringen van Limburgse kolonisten en uitgeweken Congolezen probeert podcastmaker Eva Droogmans dat turbulente verleden te reconstrueren.

Aantekeningen van Isaac Newton en David Gregory werden geveild voor 1,97 miljoen euro.